“người chăn dắt” nhân dân. Hình tượng phản diện của Nghệ Nhân là
Mikhail Aleksandrovich Berlioz, tổng biên tập một tạp chí nghệ thuật lớn và
chủ tịch của một trong những hiệp hội văn học lớn ở Moskva, người chăn
dắt tinh thần của thời đại mình.
Cả hai kẻ phản diện đều sợ Iesua, tức là sợ chân lí mà ông mang tới.
Chính vì thế mà kẻ thứ nhất đã dám cả gan đòi Pilat phải xử tử Iesua, còn kẻ
thứ hai kiên quyết khẳng định rằng “trên đời này không hề tồn tại một Giesu
nào cả”, và ông ta không thể hòa hợp cùng Nghệ Nhân.
Mỗi nhân vật chính diện, ngoài kẻ đối trọng, còn có kẻ phản bội mình.
Ðộng cơ của sự phản bội trong cả hai trường hợp là lợi lộc vật chất: Giuda ở
Kiriaph đã nhận ba mươi đồng bạc, Aloyzi Mogarưt thì được căn hộ của
Nghệ Nhân. Bọn phản bội tạo ra một tình huống hình sự: Giuda mời Iesua
về nhà mình, “đón tiếp rất chu đáo”- và “đề nghị” vị khách “nói ra những ý
kiến về chính quyền nhà nước”, – và chính điều đó cho cớ để buộc tội Iesua
vi phạm “Ðiều luật về tội phạm thượng”; còn dòng thác những bài viết trên
báo và tạp chí chống lại Nghệ Nhân và cuốn tiểu thuyết của anh đã mách
bảo Aloyzi “cầu khẩn” Nghệ Nhân đọc cho y nghe cả cuốn tiểu thuyết, còn
sau đó y viết thư tố giác Nghệ Nhân.
Mỗi nhân vật chính diện ở cả hai tiểu thuyết có một học trò: Iesua Ha-
Notxri có Levi Matvei, Nghệ Nhân có Ivan Ivanovich Ponưrev. Chúng ta
còn nhận thấy thêm một phép đối xứng: điểm xuất phát của mỗi học trò là
hoàn toàn ít phù hợp nhất – Levi Matvei là người thu thuế, I.N. Ponưrev là
một nhà thơ chống tôn giáo nông nổi và mù quáng. Trở thành học trò, một
người vứt tiền ra đường, người khác từ bỏ những đặc quyền một nhà văn
chính thống. Ý nghĩa chi tiết này rất rõ: chân lí đến được với bất kì ai đủ can
đảm và trung thực tìm kiếm nó. Ðó cũng chính là sự thể hiện nguyên lí
“thiện chí”.
Nhưng vì về mặt tinh thần Nghệ Nhân yếu hơn Iesua nên học trò của
Nghệ Nhân cũng yếu hơn Levi Matvei. Ivan không “viết tiếp về ông” (tức
về Iesua), như Nghệ Nhân đã di chúc lại; ngược lại, anh chữa khỏi bệnh do
bọn “ảo thuật tội phạm” gieo vào anh, và mỗi năm chỉ một lần – vào đêm
