nhận được cuộc gọi giận dữ nào nói rằng: “Làm ơn hãy đặt người soạn bản
giao hưởng này rồi trình diễn nó ngay lập tức.” Nói ngắn gọn, những gì tồn
tại có ý nghĩa hơn rất nhiều lần so với những gì thiếu vắng. Khoa học gọi
đây là hiệu ứng đặc điểm hiển hiện.
Các cuộc vận động phòng ngừa tận dụng triệt để hiệu ứng này. “Hút thuốc
gây ung thư phổi” là một thông điệp mạnh mẽ hơn so với “Không hút thuốc
cho bạn một cuộc sống không ung thư phổi”. Các kiểm toán viên và những
người làm công việc khác hay sử dụng bảng kê dễ bị ảnh hưởng bởi hiệu
ứng đặc điểm hiển hiện: các tờ khai thuế còn tồn đọng là điều thường trực
trong đầu họ vì chúng có mặt trong danh sách công việc của họ. Thế nhưng,
những gì không hiển hiện lại là sự dối trá được giấu giếm tinh vi hơn, chẳng
hạn như vụ bê bối tại hãng Enron
hay mô hình Ponzi
của Bernie Madoff.
Thứ cũng không hiển hiện là những vụ kinh doanh của các thương nhân giả
mạo
như Nick Leeson và Jerome Kerviel, những kẻ đã qua mặt hai ngân
hàng Barings và Société General. Những biến động tài chính kiểu như vậy
không hề có trong bất kỳ bảng kê nào. Và chúng không nhất thiết là bất hợp
pháp: một ngân hàng cho vay mua nhà sẽ lưu tâm đến rủi ro tín dụng khi
phát hiện có một sự sụt giảm trong thu nhập của người vay nợ bởi vì tình
huống này có trong danh sách rủi ro của họ; thế nhưng ngân hàng đó sẽ
không đánh giá được sự mất giá của tài sản, chẳng hạn như một đài hóa thân
sắp được xây dựng tại khu vực lân cận.
Vụ bê bối khiến tập đoàn năng lượng hùng mạnh nhất nước Mỹ sụp đổ năm 2001, ban lãnh đạo tập
đoàn đã khai thác các kẽ hở kế toán và các báo cáo tài chính không trung thực cùng với các thể chế có
mục đích đặc biệt để che giấu hàng tỷ đô la thua lỗ cùng các khoản nợ nần từ các thương vụ và dự án
thất bại.
Mô hình bán hàng kim tự tháp bất hợp pháp trong đó người ta dùng tiền của những người
mới đầu tư để trả cho những người đã đầu tư từ trước, thay vì dùng lợi nhuận có thực để thanh toán
(theo từ điển MacMillan).
