Giả sử bạn là một trưởng phòng. Ban quản lý mời bạn đến thuyết trình về
tình hình hiện tại của phòng. Bạn sẽ xử lý như thế nào? Bạn sẽ dành phần
lớn các trang PowerPoint để trình bày tỉ mỉ về các thành tích của phòng và
để lại một phần rất nhỏ để chỉ ra “các thách thức”. Bạn sẽ tiện thể quên béng
mất những thành tích không đạt được.
Một hình thức quỷ quyệt của mẹo lựa trái anh đào là kể một câu chuyện.
Hãy tưởng tượng bạn là giám đốc điều hành của một công ty sản xuất thiết
bị kỹ thuật nào đó. Một cuộc khảo sát mới thực hiện cho thấy rằng đa số các
khách hàng không biết cách sử dụng thiết bị ấy. Nó quá phức tạp. Đến lúc
này, tay quản lý nhân sự bèn cho ý kiến, gã tuyên bố: “Ông bố vợ tôi mới
thử cái máy hôm qua và ngay lập tức đã học được cách vận hành.” Bạn đánh
giá thế nào về sức nặng của trái anh đào này? Đúng: gần như bằng không.
Để phủ quyết một ví dụ không hề dễ dàng bởi vì nó là một câu chuyện nhỏ,
và chúng ta biết bộ não của mình dễ sập bẫy những câu chuyện kiểu đó như
thế nào. Để ngăn chặn điều này, trong công việc, các lãnh đạo khôn ngoan
tôi luyện bản thân để trở nên đặc biệt nhạy cảm với các ví dụ và phủ quyết
chúng ngay khi chúng vừa được thốt ra lời.
Một lĩnh vực càng cao cấp và tinh vi bao nhiêu, chúng ta càng dễ bị sa
vào hiện tượng lựa trái anh đào bấy nhiêu. Trong cuốn Khả năng cải thiện
nghịch cảnh, Taleb miêu tả cách các học giả trong mọi lĩnh vực nghiên cứu -
từ triết học, đến y tế, kinh tế - khoe khoang những thành quả của ngành:
“Giống như các chính trị gia, giới học thuật luôn sẵn sàng cho biết thứ họ đã
làm cho chúng ta, chứ không phải thứ họ đã không làm được - điều đó giúp
chứng tỏ những phương pháp của họ cần thiết đến mức nào.” Một kiểu lựa
trái anh đào điển hình. Thế nhưng chúng ta lại trọng vọng các học giả đến
mức chẳng thể nhìn thấy được điều đó.
Hãy xét đến nghề y. Khuyên bảo mọi người không nên hút thuốc là đóng
góp y học vĩ đại nhất trong vòng sáu mươi năm vừa qua - còn quan trọng
hơn mọi nghiên cứu và tiến bộ y học có được từ sau Thế chiến II. Bác sĩ
Druin Burch khẳng định điều này trong cuốn sách của ông mang tên Việc
uống thuốc. Một vài trái anh đào - chẳng hạn như thuốc kháng sinh - khiến
