khoa học vững chắc cho triết học. Tham vọng tột cùng của Locke là gắn được
quan niệm triết học của mình lên các phương trình chắc như đá tảng của khoa
học Newton.
Thật hài hước, khi phát triển việc phân tích theo kiểu Locke, Giám mục
George Berkeley (1685-1753) lại đi đến một kết luận ngược hẳn lại các tiền đề
của Locke. Berkeley đã phát biểu chủ yếu như sau: Locke đã nói với chúng ta
rằng tất cả kiến thức đều bắt nguồn từ cảm giác, vậy thì mọi kiến thức chỉ là
cảm giác. Nếu một cái cây đổ ở trong rừng, và không có tạo vật biết tri giác
nào nghe thấy nó đổ, thì nó không thể tạo ra được một tiếng động nào. Bởi vì
cây cối và cả thế giới nhìn thấy được đã không tồn tại ở một nơi nào khác
ngoài trí óc của chúng ta, nên các cảm giác chỉ xuất hiện trong trí óc của chúng
ta - vị giám mục kết luận, và “tất cả những vật thể ấy, những vật đã tạo nên cái
bộ khung hùng vĩ của thế giới, sẽ không tồn tại nếu không có một trí tuệ”.
Chạm trán với vấn đề cây cối xuất hiện hay biến mất phụ thuộc duy nhất vào
sự có mặt của một trí tuệ biết tư duy, thật không có gì là bất ngờ khi thấy
Berkeley đã sử dụng cái mâu thuẫn rõ ràng này trong lập luận của mình đề
chứng minh cho sự tồn tại của Chúa. Xét cho cùng, ông là một giám mục.
Berkeley cho rằng bộ óc thông tuệ vạn sự của Chúa đã nhìn thấu mọi vật ở mọi
thời, và do vậy đã gỡ cởi cho đám phàm nhân khờ dại những trách nhiệm tư
duy về số cây cối đó ở trong rừng. Đối với quan điểm của Locke cho rằng khái
niệm về hiện thực của trí óc là có gốc rễ từ vật chất bên ngoài. Berkeley đã
phản bác lại, cho rằng hiện thực là tất cả những gì ở trong trí óc. “Esse est
percipi” - ông nói - nghĩa là “Tồn tại chính là được nhận biết”.
Những lập luận của Berkeley mạnh mẽ đề cao tính ưu việt của trí tuệ so với
vật chất đã làm nhiều triết gia bực tức, James Boswell, nhà viết tiểu sử của
Samuel Johnson, đã tường thuật lại:
“Có một lần chúng tôi đứng nói chuyện với nhau
về những nguỵ biện khéo léo của Giám mục
Berkeley dùng để chứng minh cho sự phi tồn tại
của vật chất... Tôi nhớ mãi phản ứng tức thì mà
Johnson trả lời, ông co chân đá rất mạnh vào một
tảng đá lớn đến mức bật cả người lại - “Tôi bác
nó như thế này này!”
