Nhưng đến David Hume (1711-1776), ở tuổi hai mươi sáu, con người hoài
nghi xứ Scotland này, nói một cách hình tượng, đã chen vào đứng giữa Locke
và Berkeley, tuyên bố rằng cả hai ông đều sai hết. Theo Hume, trí óc chỉ là một
sự trừu tượng hóa đan kết các tri giác, kí ức, tình cảm để tạo thành cái “Tôi”
của nhân cách từng con người đơn lẻ. Bản ngã không là cái gì khác ngoài một
tập hợp những kinh nghiệm không chỉ phụ thuộc vào một phía là cảm giác hay
là vật chất, mà đúng hơn là phụ thuộc cả hai. Như vậy, cả tinh thần của
Berkeley cũng như vật chất của Locke đều không phải là nguồn gốc duy nhất
của tư tưởng. Hume viết:
“Khi tôi đi sâu nhất vào cái mà tôi gọi là bản
thân, tôi luôn luôn va phải một tri giác cụ thể nào
đó, nóng hay lạnh, sáng hay tối, tình yêu hay
lòng căm giận, nỗi đau đớn hay niềm khoái cảm.
Tôi không bao giờ bắt gặp mình có lúc nào đó
mà lại không có tri giác, và không bao giờ có thể
quan sát nổi một cái gì đó mà không có tri giác.”
Thoạt đầu, cuốn Luận về bản chất con người của Hume đã không được đọc
một cách rộng rãi, nhưng rồi cuối cùng nó đã truyền được niềm hứng khởi lớn
lao đến những người cổ vũ cho học thuyết của ông; họ tuyên bố Hume đã
chứng minh rằng kinh nghiệm và lí trí không có mối quan hệ tường minh với
nhau. “Không vật chất, bất tinh thần” - câu nói sắc sảo gọn lỏn, thông báo cuộc
đấu khẩu giữa Locke theo vật chất và Berkeley chuộng tinh thần đã chấm dứt,
được lan truyền như vậy
.
Với ý coi thường khá rõ, Hume còn tuyên bố rằng xét đến cùng, những định
luật được ngành khoa học đáng ngợi ca khổ công tìm ra không phải là một bộ
phận cố hữu của thế giới này, mà chỉ là những sản phẩm tạo tác của bộ óc các
nhà khoa học. “Hãy lưu ý”, Hume nói, “chúng ta không bao giờ tri giác được
các “nguyên nhân” hay các “quy luật”. Chúng ta chỉ quan sát được những sự
kiện xảy ra trong không gian theo một trình tự nhất định. Tuy nhiên, không thể
nhầm lẫn trình tự thành một thứ “luật” của quan hệ nhân quả”. Chỉ vì B tiếp
theo A không có nghĩa rằng A đã gây nên B.
