theo kiểu đa chiều đã khích lệ người Eskimo, sau khi đã vẽ hoặc khắc hết một
mặt của tấm gỗ, tiếp tục vượt qua mép sang mặt bên kia. Không chấp nhận ý
tưởng có một vị trí ưu tiên dành cho người quan sát, các họa sĩ bộ lạc đã không
hề phát minh ra phép phối cảnh.
Tôn sùng tính toàn thể cũng chính là lí do mà nhiều dân tộc không có chữ
viết đã gặp phải khó khăn khi “đọc” một bức ảnh hay giải mã một tác phẩm hội
họa ảo giác. Chúng ta, thành viên của những xã hội có văn tự, khi học cách đọc
một trang in, đã biết “đặt cố định” mắt nhìn của mình hơi cách xa ở phía trước
trang giấy. Với kĩ năng hình thành nên do luyện tập ấy, chúng ta không những
chỉ đọc được trang giấy in chữ mà còn có thể “nhìn” được các bức tranh vẽ
theo phối cảnh. Bằng cách đặt tiêu điểm của mắt ta ở một chỗ nào đó trước bức
họa, chúng ta đã có thể nhìn thấy các ảo ảnh nổi do phối cảnh tạo nên, nếu
không như thế, thì bức tranh chỉ còn là một miếng vải nhòe nhoẹt các mảng
màu lẫn lộn vào nhau. Nhà nghiên cứu lịch sử nghệ thuật Erwin Panofsky đã
khái quát hóa đặc điểm của phép phối cảnh, coi nó chỉ là một quy ước trong số
các khả năng có thể. Ông nói chúng ta nghĩ rằng thế giới được sắp đặt theo
phối cảnh, bởi vì chúng ta đã học được cách nhìn theo phối cảnh. Marshall
McLuhan đã để ý thấy hiện tượng như sau:
“Sinh viên người Nigieria tại các trường đại học
Mĩ đôi khi được yêu cầu thực hiện việc xác định
các mối quan hệ về không gian. Đối mặt với các
vật thể đặt trong nắng, họ thường không thể chỉ
ra được bóng của chúng sẽ đổ về hướng nào, bởi
vì làm thế thì phải biết hình dung ra phối cảnh ba
chiều. Mặt trời, các vật thể và người quan sát đã
được nhận biết riêng biệt với nhau và được xem
là độc lập với nhau... Đối với dân bản xứ, không
gian là một thứ không đồng chất và không chứa
đựng các vật thể. Mỗi một vật tạo nên một không
gian riêng của nó. Người bản xứ ngày nay vẫn
nghĩ như vậy (và nhà vật lí hiện đại cũng quan
niệm không kém gì như vậy)”.
