vào một mục tiêu dân sự trong cuộc nội chiến Tây Ban Nha bằng một cái mà
sau này đã trở thành hình ảnh bậc thầy về sự tàn bạo, nỗi khủng khiếp và niềm
phẫn uất đến bất lực trong tác phẩm Guernica (1937) của ông. Nó cùng với
những bức họa khác giống như các tấm quảng cáo về một bộ phim kinh dị vô
cùng khủng khiếp nào đó, báo trước về một cơn đại biến chẳng bao lâu nữa sẽ
nhấn chìm toàn bộ thế giới văn minh.
Trong những năm 30 của thế kỉ hai mươi, cộng đồng vật lí châu Âu, nói một
cách ẩn dụ, cũng đã lấy lại được nhịp thở của mình bằng cách sống vui vẻ cùng
thuyết tương đối và cơ học lượng tử. Tuy nhiên, giai đoạn hợp tác quốc tế chặt
chẽ, đặc trưng cho cả nghệ thuật lẫn vật lí trong ba thập niên đầu của thế kỉ
mới đã bị ngắt quãng một cách nghiệt ngã trong những năm 30 của thế kỉ hai
mươi do việc dựng lên các hàng rào quốc gia mang đầy tính sô vanh đến điên
dại. Thông tin sau đó còn bị cầm giữ, khi các hàng rào triết học đó bị xóa sạch
theo nghĩa đen, và bị thay thế bằng các hàng rào dây thép gai. Tại tất cả mọi
quốc gia châu Âu người ta cùng có chung một cảm giác ngờ ngợ
kì quái:
trong thế kỉ, cơn ác mộng này đã từng xảy ra một lần rồi. Ở sự kiện trước đấy,
sức sống và sức sáng tạo của nhiều nhà vật lí và nghệ sĩ trẻ trung, đầy hứa hẹn
đã bị cuốn trôi đi trong những lớp nước lờ lợ ở đáy các chiến hào lở loét đã
làm biến dạng phong cảnh châu Âu. Trong thập niên 30 của thế kỉ hai mươi,
nhiều quốc gia tham gia chiến tranh đã ép các nhà vật lí có chuyên môn trong
lĩnh vực năng lượng và vật chất phải đóng những vai trò chủ chốt phục vụ cho
họ.
Trong chiến tranh, những nghiên cứu lí thuyết đã phải nhường chỗ cho nhu
cầu các ứng dụng thực tiễn, E = mc
2
trước đây là một sự hiểu biết sâu sắc đối
với các nhà lí thuyết để suy ngẫm, nhưng giờ đây các lãnh tụ quân sự và chính
trị muốn khái niệm ấy phải được chuyển hóa thành hành động cụ thể. Phóng
tên lửa vào nhau đã trở nên quan trọng hơn việc trao đổi các ý tưởng, và cuộc
chiến tranh thế giới lần thứ hai đã trở thành ngày tận thế
đối với thế giới
quan cơ giới cũ kĩ của vật lí cổ điển Newton. Các định luật của ông về chuyển
động - được chuyển chính xác thành những quỹ đạo của đường đạn bay và
những cuộc tấn công ồ ạt bằng thiết giáp - đã bị các định luật của Einstein vượt
qua hẳn vào ngày 6 tháng Tám năm 1945, chỉ trong một ánh chớp chói lòa của
