máy in và xử sự tương tự những người xem im lặng đứng bên ngoài cái khung
của một bức tranh phối cảnh, hay các nhà khoa học lặng lẽ quan sát bầu trời
qua kính thiên văn. Các quy tắc ứng xử lịch thiệp ngày càng đòi hỏi mọi cá
nhân thính giả của một cuộc hòa nhạc phải ngồi thụ động, không được dậm
chân theo nhịp, hát theo, lắc lư người hay thậm chí húng hắng ho. Loại âm
nhạc mà chúng ta ngày hôm nay coi là cổ điển đã không cho bất kì một sự
tham gia nào của thính giả và không hề có hát hò kiểu nhạc kịch kèm theo.
Bắt đầu ở cuối thời kì Phục hưng, điểm tham chiếu duy nhất tự thể hiện
mình là âm điệu trung tâm chủ đạo của một bản nhạc đã đạt tới sự hoàn hảo
mẫu mực của nó vào cuối thế kỉ mười tám, hiện thân thành người chỉ huy dàn
nhạc. Là người duy nhất trong dàn giao hưởng không chơi nhạc cụ gì, nhưng
người chỉ huy lại là tiêu điểm của âm nhạc. Toàn bộ dàn giao hưởng được bố
trí sao cho âm thanh phát ra từ mỗi nhạc cụ đều hội tụ ở đúng chỗ anh ta đứng.
Về mặt này, người chỉ huy dàn giao hưởng giống người xem tranh ảo giác ở
chỗ tất cả các đường nhìn đều hội tụ vào đúng một điểm. Các tác phẩm hội họa
kiểu này dường như được bố trí để cho một con mắt nhìn độc nhãn xem. Người
chỉ huy dàn giao hưởng đóng vai trò tương tự với con mắt này - có thể nói anh
ta chính là cái tai độc nhĩ của âm thanh. Giống như mặt trời trong hệ thống của
Copernicus, anh ta đứng ở trung tâm của một hệ thống âm nhạc có một bên là
dàn giao hưởng và bên kia là đám thính giả.
Đến giữa thế kỉ mười chín, các tòa thành trì nghệ thuật, vật lí và âm nhạc
đều có riêng cho mình một nền móng với cấu trúc thứ bậc phức tạp, có vẻ rất
an toàn. Thế rồi những khám phá choáng ngợp trong cả ba lĩnh vực đã làm cho
chúng thay đổi đến tận gốc rễ. Cả nhà soạn nhạc lẫn người họa sĩ đều đã nghe
trước được tiếng kèn trompet vang lừng sẽ thổi đổ sụp những bức tường của
các tòa thành ấy. Người họa sĩ hiện đại đã đưa ra hình ảnh một nhạc công đơn
độc, thổi một khúc sậy của thần Syonisus. Xuất hiện lần đầu tiên trong một tác
phẩm của Édouard Manet, Chú bé thổi sáo (Hình 10.1), rồi được phát triển
trong một tác phẩm khác của Henri Rousseau, Người dụ rắn (Hình 11.3), hình
ảnh này chẳng bao lâu sau liên tục được nhiều họa sĩ tái hiện trong khung cảnh
trình tấu cái giai điệu độc xướng ám ảnh ma mị của những thời huyền thoại.
Người nhạc công đơn độc đã trở thành chủ đề chính của thời đại mới. Trong
khi Công chúng vẫn còn đang vỗ tay trước những cao trào phức tạp của
