Dostoyevsky vào một đoạn ngắn ngủi trong cuộc đời của một nhân vật cũng
như sự tập trung của Monet vào khoảnh khắc vụt qua trước mắt ông - cả hai
đều đã đi trước gần bốn mươi năm lí thuyết của Einstein nói rằng thời gian là
tương đối và đối với một người quan sát di chuyển ở những vận tốc cực cao,
thì thời gian sẽ nở ra, và như vậy, mọi hành động sẽ trở nên chậm lại.
Cảm nhận khác lạ ấy của Dostoyevsky về thời gian đã bộc lộ trong một bức
thư ông gửi cho một người bạn: “... bởi vì chắc chắn từ trong tâm hồn của nhà
thơ, một tác phẩm sáng tạo sẽ vọt ra đột ngột, ở dạng một tổng thể trọn vẹn,
hoàn thành và sẵn sàng ra mắt được..”. Khi cho rằng toàn bộ một cuốn tiểu
thuyết theo thời gian tuyến tính có thể xảy ra ngay lập tức với nhà văn,
Dostoyevsky đã khiến ta thấy dường như ông nhìn nhận thời gian khác với
toàn bộ chúng ta.
Chủ đề về hiện tại dãn nở đã được tăng tốc ở cả hai phía trước và sau điểm
bắt đầu của thế kỉ hai mươi, James Joyce, một người cùng thời với Einstein,
trong pho tiểu thuyết Ulysses (1922) của mình, đã sử dụng một câu chuyện dài
xoắn xuýt phức tạp, xảy ra trong vòng hai mươi bốn tiếng đồng hồ. Truyện
ngắn Việc xảy ra ở cầu Lạch Cú (1893) của Ambrose Bierce thì thực sự đạt
đến gần vận tốc của ánh sáng. Toàn bộ hành động xảy ra giữa hai khoảnh khắc
từ lúc một người bị thả xuống từ giá treo cổ cho đến lúc anh ta chết, chỉ một
phần giây sau đó. Sự khảo sát tỉ mỉ và toàn diện của Bierce về những ý nghĩ và
tưởng tượng của người bị treo cổ trong cái khoảnh khắc tối thiểu ấy đã chứng
tỏ một lát cắt vô cùng mảnh của cái bây giờ có thể nở phồng ra đến thế nào.
Một kiểu bóp méo nữa mũi tên thẳng tắp của thời gian cũng xuất hiện khi
các nhà văn khác bắt đầu đùa giỡn lúc nhanh lúc chùng với cái trình tự thiêng
liêng quá khứ-hiện tại-tương lai. Truyện khoa học viễn tưởng, một hình thức
mới mẻ khác của tiểu thuyết đã phát triển hoàn chỉnh thành hẳn một thể loại
văn học vào cuối thế kỉ mười chín. Cách tân chủ yếu của các cuốn tiểu thuyết
loại này là liên quan đến thời gian và không gian. Truyện khoa học viễn tưởng
đã làm xáo trộn cái dòng chảy tuyến tính một chiều của thời gian. Trước giai
đoạn này, thật sự toàn bộ tiểu thuyết và tranh vẽ đều lấy bối cảnh trong quá
khứ, hoặc xa hoặc gần, và hiện tại mà thôi.
Tuy nhiên, vào cuối thế kỉ mười chín, dẫn đầu bởi Jules Verne và H.G.
Wells, các nhà tiểu thuyết bắt đầu phá vỡ những câu thúc của thời gian tuyến
