khái niệm của không gian và thời gian, thì người
ta sẽ nghĩ suy và phản ứng phù hợp với khả năng
hiểu biết này. Nhờ có nó, con người ta sẽ thấy
mình hòa nhập vào với toàn bộ vũ trụ, với các sự
kiện gọi là tương lai, cũng như quá khứ”.
“Tít mù nó lại vòng quanh” là một chân lí của cuộc đời nói chung và của
continuum không-thời gian nói riêng. Câu nói thông tục này đã thể hiện việc
tiểu thuyết trong thế kỉ hai mươi đã quay trở lại đúng một vòng ra sao. Không
hề có một thứ tự tầng bậc nào trong cuốn Người Dublin (1914) của Joyce, một
cuốn sách kết nối lỏng lẻo các loạt truyện được ràng buộc với nhau chỉ vì cùng
ở một địa điểm trong không gian (thành phố Dublin). Xếp đè lên nhau những
lát cắt của cuộc sống có vẻ như chẳng liên quan gì đến nhau như những mặt
của một bức họa Lập thể, Joyce đã gỡ bỏ những sợi xoắn bện của cái nguyên lí
cốt truyện thống nhất mà trước đó đã gắn kết các thành tố trong một cuốn tiểu
thuyết. Tạo tác văn chương này gợi nhớ đến Mười ngày của Boccaccio, sáu
trăm năm trước đã mở đầu cho thể loại tiểu thuyết.
Ý niệm về không-thời gian đệ quy kiểu hình học Riemann được phát triển
trực tiếp hơn trong tác phẩm Đêm thức để tang Finnegans (1939) của Joyce,
bắt đầu như sau:
“dòng sông chảy, vượt qua Eve và Adam. Từ
khúc quẹo của bờ sông qua đoạn cong của bờ
vịnh, đem chúng ta vòng đúng một vòng thênh
thang trở lại lâu đài Howth và Environs”.
Người đọc không biết rằng đó là một đoạn câu, cho đến khi cuốn tiểu thuyết
cũng dừng lại ở giữa chừng câu như thế sau bốn trăm trang nữa. Chỉ đến khi ấy
người đọc mới vỡ lẽ ra rằng phần đầu tiên của câu mở đầu cũng chính là phần
cuối cùng của câu kết thúc cuốn sách, và cái câu vừa là đầu vừa là cuối ấy
miêu tả dòng chảy của một con sông nhất định, men vòng theo một địa điểm
nhất định. Đêm thức để tang Finnegans là một ẩn dụ hùng vĩ về dòng chảy của
thời gian, bản thân dòng sông cũng là một trong những nhân vật chính của
cuốn tiểu thuyết.
