cặp tương tác không thể tách rời, và đưa ra quan điểm cho rằng có lẽ không hề
có cái gọi là thực tại khách quan. Kết hợp bất kì đôi nào trong những cặp nói
trên sẽ tạo nên một đối ngẫu tương tác, cùng nhau tạo nên một thể thống nhất
không hề có mối nối. Theo Bohr, đối lập không phải lúc nào cũng là đối
nghịch, mà trái lại biết đâu chúng lại chính là các mặt bổ sung cho nhàu của
một sự thật ở một chiều cao hơn. “Đối lập với một phát ngôn đúng, là một phát
ngôn sai,” Bohr có lần đã nói, “nhưng đối lập với một chân lí sâu xa, thì là một
chân lí sâu xa khác”.
Một trong những thành tựu quan trọng nhất từ trước đến nay của văn minh
phương Tây là tách được cái ngoài kia của thực tại khách quan ra khỏi cái
trong này của suy nghĩ tự ngẫm. Ở buổi đầu của phương pháp khoa học,
Descartes đã tuyên bố rằng đó là hai hiện tượng rõ rệt và tách biệt với nhau.
Suốt trong các thế kỉ tiếp theo, khoa học, đại lí xông xáo nhất của bán cầu não
trái, đã làm sáng tỏ sự rối loạn gây nên bởi việc trộn lẫn hai cái vào với nhau.
Tuy nhiên, nguyên lí bổ sung đã quay lại gắn kết cái ngoài kia với cái trong
này một lần nữa. Không những chỉ người quan sát được kết nối với người/vật
được quan sát, mà kết nối ấy cũng không phải là mang tính nhân quả cổ điển:
nó là một phần của tư duy lượng tử mới mẻ. Nói theo lời lẽ của một nhà vật lí
khác là Erwin Schrodinger:
“Lí do tại sao cái bản ngã biết suy nghĩ, có tri
giác, hữu tình của chúng ta đã không thấy ở đâu
trong bức tranh thế giới của chúng ta có thể được
chỉ ra một cách dễ dàng trong mười một âm tiết
này: bởi vì--BẢN-THÂN-NÓ-chính-là-bức-
tranh-thế giới. Nó đã là toàn thể và vì thế, nó
không thể được chứa trong chính nó như là một
bộ phận của cái toàn thể đó được”.
Học trò của Bohr là John Wheeler cũng lặp lại ý kiến này, ông cho rằng trí
tuệ và vũ trụ cũng là một cặp bổ sung; bởi vì cái này không thể tồn tại mà
không có cái kia.
Sự thống nhất thời gian và không gian của Einstein cùng với thuyết bổ sung
của Bohr đã đem loài người đến ngưỡng cửa của một kiểu suy nghĩ mới, Homo
