Tuy vậy, đôi khi việc sử dụng các phần thưởng rất phức tạp. Theo nghiên
cứu của tiến sĩ Lepper, không phải mọi phần thưởng đều có tác dụng như
mong muốn. Có những trường hợp còn phản tác dụng, mang lại những tác
động tiêu cực. Giả sử “Chương trình nhân viên xuất sắc của tháng” của một
công ty nhằm biểu dương những người làm việc chăm chỉ và hiệu quả,
những người được bình chọn sẽ được nêu tên trong buổi họp toàn công ty
và được tặng giấy khen.
Diễn viên hài Demetri Martin nhận xét về chương trình này như sau:
“Tôi nghĩ nhân viên xuất sắc của tháng là ví dụ điển hình cho trường hợp
một người có thể vừa là người chiến thắng vừa là kẻ thất bại.”
Với nhiều người việc được tuyên dương trước toàn thể công ty không
hẳn đã là phần thưởng. Điều này giống như nói với họ: “Xin chúc mừng!
Đây là 100 đô-la, bằng khen ghi tên bạn và bốn tháng liền chịu sự giễu cợt
của đồng nghiệp!”
Sau quá trình nghiên cứu lâu dài, các nhà nghiên cứu đã khám phá ra rất
nhiều người lao động muốn nhanh chóng thoát khỏi buổi lễ trao thưởng của
công ty. Họ không hề tỏ ra thích thú mà còn phản ứng hoàn toàn ngược lại
so với dự đoán. Họ cảm thấy buồn và thất vọng vì không được khen
thưởng. Đa số mọi người coi buổi lễ như một sự dối trá. Các cuộc phỏng
vấn cho thấy đa số người lao động tin rằng họ có khả năng làm việc tốt hơn
người được tuyên dương kia nhưng vì lý do nào đó, họ đã không được
chọn.
Đó không phải là những phần thưởng phù hợp và đúng lúc. Bạn có thể
thấy rất nhiều ví dụ về các chương trình khích lệ vì xem xét quá cẩn thận đã
đem lại kết quả không như mong đợi. Ở một bệnh viện, một chuyên gia gây
mê được trả lương theo khối lượng công việc hoàn thành sẽ không nhiệt
tình giúp đỡ các bác sĩ khác khi tình trạng bệnh nhân của họ chuyển biến
xấu.
Còn đây là những nỗ lực của Liên Xô (cũ) khi áp dụng các hình thức
khích lệ. Trong ngành năng lượng, rất nhiều tiền đã bị lãng phí cho các mỏ
dầu vì công nhân Xô viết được nhận tiền thưởng dựa trên số lượng các
