ghen ghét mà gièm pha cũng có, Voltaire hai lần bị vào tù và biết
mấy lần phải chốn chui chốn nhủi, khi ở Cirey, khi ở Ferney.
Corneille, Hugo đều bị nhiều văn sĩ bất tài mạt sát, chế giễu ; Đỗ Phủ
làm một chức quan nhỏ cũng không yên, tới Lý Bạch cũng có lần bị
bắt giam và bị đày ở Dạ Lang. Càng cao danh vọng càng dày gian
nan!
Nhà văn, nếu tài tầm thường thì bị khinh bỉ và không mấy người
ưa. Người ta khinh bỉ vì nhà văn đã không chức tước gì mà lại
nghèo túng, có khi đói rét, quần áo lôi thôi, nhà ở như ổ chuột.
Người ta không ưa vì đời sống nhà văn khác thường quá, lấy đêm
làm ngày, trong khi mọi người làm việc hãng việc sở thì lăn ra ngủ
hoặc thơ thẩn, lang thang, y như một tên du thủ du thực. Rồi còn
biết bao nhiêu tật: cà phê phải đặc, trà phải đậm, túi rỗng mà vẫn
rung đùi nhắm rượu, thuốc thơm phì phà… Cho nên sống giữa xã
hội mà nhà văn gần như cách biệt với xã hội và chỉ có thể thân được
với những bạn cùng nghề hoặc với một số người yêu văn.
Vậy thành công hay thất bại, đại đa số văn nhân đều phải chịu
cảnh cô độc. Tài nghệ càng cao, càng được ít người hiểu ; tâm hồn
càng lạ, càng bị nhiều người chê. Tống Ngọc mỗi khi “ca” được bao
nhiêu người “họa”? Lý Bạch đã mấy lần “độc tọa” trong núi để
ngắm mây? A de Vigny tự giam mình trong tháp ngà và Hégésippe
Moreau than thở đã “ôm cây đờn ngũ huyền mà dạo trong xứ người
đui” - tại sao ông không nói “trong xứ người điếc” nhỉ? Cả những
nhà văn hòa tâm hồn vào tâm hồn quần chúng, được quần chúng
biết ơn và ngưỡng mộ cũng không tránh được cảnh cô độc, vì họ đã
làm nghệ sĩ thì tính tình tất có chỗ khác người, tới người thân của họ
cũng khó hiểu được họ, nói chi tới người ngoài. Từ nghìn xưa,
Aristote đã nhận “không tâm hồn nào ca lên mà không điên khùng ít
nhiều”. Mà trong xã hội có ai thích sống với người điên?
*
Yêu văn thường là phụ nữ và có lẽ như John Galsworthy nói trong
chuyện “Chung cục”, mười văn nghệ sĩ có tới bảy tám người, nếu
