Nhân vật nào của tôi cũng được “khai sinh” do người thật cả. Mà cô
Loan tiểu thuyết do mươi cô Loan thật sự mà nên”.
H. M. Robinson cũng nhận rằng Stephen Fermoyle nhân vật chính
trong cuốn The Cardinal của ông là kết quả sự tổng hợp tất cả các cố
đạo mà ông đã biết.
Vậy trong loại tiểu thuyết, cần nhiều tưởng tượng hơn các loại
khác mà nhận xét vẫn là nguồn dồi dào nhất để kiếm ý thì có nhà
văn nào mà bỏ qua được công việc ấy? Chính nhờ tập nhận xét mà
Guy de Maupassant thành một văn sĩ đại tài. Trong bài tựa truyện
Pierre et Jean, ông nhắc lại lời khuyên của thầy học ông là Gustave
Flaubert.
“Muốn diễn tả cái gì thì phải nhìn lâu vào nó và chăm chú để tìm được
một trạng thái của nó mà chưa ai thấy hoặc nói ra. Trong mỗi vật, đều có
một cái gì chưa ai khám phá vì chúng ta có thói quen, khi dùng mắt, chỉ
nhớ tới những điều mà người trước đã nghĩ về vật đó. Vật nhỏ nhất nào
cũng chứa một chút lạ. Phải tìm ra cái lạ ấy. Muốn tả một ngọn lửa cháy
hoặc một gốc cây trong cánh đồng, ta phải ngồi trước ngọn lửa hoặc gốc
cây đó cho đến khi thấy nó không còn giống một ngọn lửa hoặc gốc cây nào
khác.
“Nhờ cách đó mà ta đặc sắc.
“(…) Khi nào đi ngang một người bán tạp hóa đương ngồi trước cửa
hàng hoặc một người gác cổng đang hút ống điếu, anh hãy cho tôi biết
người bán tạp hóa và người gác cổng đó ngồi ra sao, bề ngoài ra sao, anh
phải lựa hình ảnh sao cho tôi thấy cái bề ngoài đó chứa cả tâm hồn họ, cho
tôi không lầm lẫn họ với một người bán tạp hóa hoặc một người gác cổng
khác; và khi đi ngang một bến xe, chỉ dùng một chữ thôi, anh phải cho tôi
thấy con ngựa kéo xe nầy khác năm chục con ngựa đi trước hoặc sau nó ở
chỗ nào”.
Bất kỳ nhà văn nào cũng cần tập nhận xét như vậy để hiểu vũ-trụ
và nhớ những nét đặc-biệt của mỗi vật rồi diễn ra trong tác phẩm vì
thuật mô tả là thuật đầu tiên của mọi người cầm bút.
