trên vùng lãnh thổ tương tự từ 5-6 nghìn năm trước, đó là biến các đầm lầy
thành một mạng lưới kênh đào và đồng ruộng.
Sự hình thành nền văn minh Trung Quốc cổ đại
Nếu tiếp tục xem xét sự hình thành của nền văn minh Trung Hoa cổ
đại ở vùng thung lũng hạ lưu Hoàng Hà, chúng ta sẽ được chứng kiến phản
ứng đáp trả của con người trước thách thức từ thiên nhiên có lẽ còn khắc
nghiệt hơn khu vực Lưỡng Hà và sông Nile. Trong thiên nhiên hoang dã
mà con người đã biến đổi thành cái nôi của nền văn minh Trung Quốc cổ
đại rực rỡ ấy, thử thách của các đầm lầy, bụi rậm cùng với lũ lụt chẳng hề
đáng kể nếu so với khí hậu khắc nghiệt vốn dao động rất lớn theo mùa, giữa
cái nóng gay gắt của mùa hè và cái lạnh buốt giá của mùa đông. Tổ tiên của
nền văn minh Trung Hoa cổ không có vẻ khác biệt về chủng tộc so với
những người đang chiếm giữ vùng lãnh thổ rộng lớn ở hướng nam và tây
nam trải dài từ Hoàng Hà tới Brahmaputra và từ cao nguyên Tây Tạng tới
biển Trung Hoa. Nếu một số thành viên nhất định của chủng tộc được phát
tán rộng rãi đó tạo ra một nền văn minh trong khi phần còn lại vẫn giữ
trạng thái khô khan về phương diện văn hóa, thì sự lý giải có thể là năng
lực sáng tạo, vốn vẫn tiềm tàng trong tất cả những người khác, đã được
đánh thức trong các thành viên này một khi thách thức xuất hiện. Không
thể phân tích điều kiện thiên nhiên chính xác của thách thức này do hạn hẹp
về kiến thức ở thời điểm hiện nay của chúng ta, song điều mà chúng ta có
thể đoan chắc là các tổ tiên của nền văn minh Trung Hoa cổ đại ở lưu vực
sông Hoàng Hà không được hưởng hoàn cảnh sống thuận lợi hơn chút nào
so với các láng giềng của họ. Thực tế là, không một ai trong số những
người họ hàng của họ ở phía nam, chẳng hạn như ở khu vực thung lũng
sông Dương Tử, nơi nền văn minh này đã không khởi nguồn, phải trải qua
một cuộc đấu tranh sinh tồn gian khổ đến thế.
Sự hình thành các nền văn minh Maya và Andes
Nền văn minh Maya chính là phản ứng đáp trả lại thách thức của rừng
nhiệt đới rậm rạp.
