thứ sáu là phản ứng đáp trả thách thức mà chúng ta chưa từng gặp trong
cuộc nghiên cứu này, thách thức của biển cả.
Những người tiên phong của “quyền lực của biển Minos” này từ đâu
đến? Từ châu Âu, châu Á hay châu Phi? Một cái nhìn liếc qua bản đồ thế
giới sẽ gợi ý rằng họ đến từ châu Âu hoặc châu Á, vì các hòn đảo này ở gần
những lục địa đó hơn rất nhiều so với Bắc Phi - thực ra ở đây chúng ta đang
nói tới phần đỉnh của những dãy núi ngầm dưới biển chạy dài từ Anatolia
tới Hy Lạp. Song chúng ta đang đối mặt với một tình huống bối rối, bởi rõ
ràng là chứng cứ khảo cổ đã cho thấy di chỉ cổ xưa nhất của những nơi trú
ngụ của con người được tìm thấy ở Crete, một hòn đảo tương đối xa đối với
cả Hy Lạp lẫn Anatolia, tuy rằng nó vẫn gần cả hai nơi này hơn so với Phi
châu. Dân tộc học cũng ủng hộ đề xuất mà khảo cổ học đã đưa ra; vì đã
chứng mình được rằng một số cư dân cổ xưa nhất của các lục địa giáp với
Aegea, có những phân biệt rất rõ ràng và chắc chắn về kiểu dáng cơ thể.
Những cư dân cổ xưa nhất được biết đến của Anatolia và Hy Lạp có “đầu
tròn”; những cư dân cổ xưa nhất được biết đến ở các thảo nguyên Á-Phi có
“đầu dài”; và một cuộc phân tích những di tích cổ xưa nhất về vóc dáng
người ở Crete cho thấy hòn đảo này đầu tiên bị chiếm đóng toàn bộ hoặc
chủ yếu bởi những người “đầu dài”, trong khi những người “đầu tròn”, mặc
dù cuối cùng họ sẽ chiếm ưu thế, nhưng lúc đầu họ hoặc không hiện diện,
hoặc chỉ chiếm một bộ phận rất nhỏ trong thành phần dân cư của đảo Crete.
Bằng chứng dân tộc học này đưa tới kết luận rằng, những con người đầu
tiên đặt chân lên bất kỳ phần nào trên quần đảo Aegean đều là dân nhập cư
chạy trốn sự sa mạc hóa của các thảo nguyên Á-Phi.
Như vậy, chúng ta đã bổ sung phản ứng đáp trả thứ sáu vào năm phản
ứng trước đối với hiện tượng sa mạc hóa mà chúng ta đã đề cập từ nãy tới
giờ. Bên cạnh những người không chịu di tản và đã bị diệt vong; những
người không chịu di tản và đã trở thành dân du mục; những người đã tiến
xuống phía nam và giữ lại lối sống xa xưa của mình, như người Dinka và
Shilluk; những người đã đi về phía bắc và trở thành các nông dân thời kỳ
đồ đá mới trên lục địa Âu châu; những người đã xâm nhập vào các khu
