VII. THÁCH THỨC CỦA MÔI TRƯỜNG SỐNG
(1) SỰ KÍCH THÍCH CỦA NHỮNG XỨ SỞ KHÓ KHĂN
Đặt vấn đề
Đến giờ, có lẽ chúng ta đã chứng minh được chân lý: điều kiện sống
dễ dàng là kẻ thù của nền văn minh. Liệu có thể đi xa hơn một bước nữa
được chăng? Chúng ta có thể nói rằng, tác nhân kích thích sự phát triển của
các nền văn minh mạnh dần lên tỉ lệ với độ khắc nghiệt của môi trường hay
không? Hãy xem lại những bằng chứng ủng hộ luận điểm này và sau đó là
những chứng cứ chống lại nó, để xem chúng ta rút ra được kết luận gì.
Bằng cớ để chứng minh độ khắc nghiệt và tác nhân kích thích của một môi
trường sống có khuynh hướng tăng trưởng song song không phải là khó
tìm. Thậm chí, chúng ta có thể lúng túng trước quá nhiều ví dụ minh họa
nhảy múa trong đầu, phần lớn đều được thể hiện dưới hình thức so sánh.
Chúng ta hãy bắt đầu bằng việc sắp xếp các ví dụ minh họa vào hai nhóm,
trong đó lần lượt so sánh môi trường tự nhiên và môi trường xã hội; và đầu
tiên chúng ta hãy xem xét nhóm môi trường tự nhiên. Nó lại được phân
chia thành hai phạm trù: So sánh giữa tác động kích thích tương ứng của
môi trường tự nhiên trong nhiều mức độ khắc nghiệt khác nhau; và so sánh
giữa các tác động kích thích tương ứng của lãnh thổ cũ và lãnh thổ mới,
tách biệt với bản chất tự nhiên của địa hình.
Khu vực sông Hoàng Hà và sông Dương Tử
Ví dụ đầu tiên, chúng ta hãy xem xét những mức độ khắc nghiệt khác
nhau tác động lên vùng thung lũng hạ lưu của hai con sông lớn ở Trung
Quốc. Dường như khi con người lần đầu tiên chạm tay vào dòng nước
nguyên thủy ở thung lũng hạ lưu Hoàng Hà, họ không thể đi lại trên con
sông này vào bất cứ mùa nào trong năm. Vào mùa đông, dòng sông bị đóng
băng hoặc đầy những tảng băng trôi, và sự tan chảy của lớp băng này vào
mùa xuân gây ra những cơn lũ hủy diệt, nó thay đổi dòng chảy của con
sông qua việc mở ra lòng sông mới, trong khi lòng sông cũ trở thành các
khu rừng đầm lầy. Đến tận ngày nay, sau 3-4 nghìn năm nỗ lực, con người
