cách mạng công nghiệp xuất hiện ở Anh quốc chứ không phải nơi nào khác
trên thế giới đó là: địa vị tổng hợp của nước Anh trên thế giới vào thế kỷ
18, bao gồm vị trí địa lý của nó so với Đại Tây Dương và vị thế chính trị
của nó trong cán cân quyền lực ở châu Âu. Vì vậy, có vẻ như lịch sử nước
Anh chưa bao giờ và gần như chắc chắn sẽ không bao giờ là một “môi
trường lý tưởng để nghiên cứu lịch sử”, nếu ta chỉ khảo sát nó một cách cô
lập. Và nếu điều đó đúng với đế quốc Anh, chắc chắn nó cũng phải đúng
với bất kỳ quốc gia nào khác ở châu Âu.
Mặc dù kết quả là phủ định, song sự phân tích vắn tắt về lịch sử Anh
quốc đã gợi cho chúng ta một manh mối. Những cột mốc mà chúng ta đã
thảo luận khi đi ngược dòng lịch sử nước Anh chính là những chương có
thật của sử học, nhưng những chương này đồng thời cũng là lịch sử của
một hình thái xã hội chung mà đế quốc Anh chỉ là một phần trong đó, và
những gì mà Anh quốc đã trải nghiệm đều có sự tham dự của các quốc gia
khác. Cái gọi là “môi trường lý tưởng” thực ra đã trở thành một mô hình xã
hội được cấu thành bởi nhiều cộng đồng các chủng tộc được đại diện không
chỉ bởi bản thân đế quốc Anh mà còn có các nước Pháp và Tây Ban Nha,
Hà Lan, các nước vùng Scandinavia, v.v… Câu trích dẫn của ngài Acton đã
cho thấy mối quan hệ đó và cho ta một cái nhìn toàn cảnh.
Những lực lượng tác động không xuất phát từ dân tộc mà từ những
căn nguyên rộng lớn hơn có mối liên hệ với nhau. Chúng sẽ không “dễ
dàng để nghiên cứu” tí nào nếu ta chỉ xét riêng mà không có một cái nhìn
toàn cảnh về tác động của chúng trong toàn xã hội. Những thành phần khác
nhau chịu ảnh hưởng khác nhau từ các lực lượng, cho dù các lực lượng này
có cùng một nguyên nhân tương đồng, bởi chúng sẽ đóng góp và tác động
trở lại các lực lượng xuất phát từ nguyên nhân tương đồng đó theo cách
khác nhau. Chúng ta có thể nói rằng, một xã hội phải đương đầu với nhiều
vấn đề trong tiến trình phát triển của nó, thành công hay không là nhờ vào
việc mỗi thành viên của nó tự mình giải quyết những vấn đề đó theo cách
tốt nhất có thể. Sự xuất hiện của mỗi vấn đề là một thử thách phải chịu
đựng, một thách thức phải vượt qua, và qua chuỗi thử thách này các thành
