Athens lại giải quyết vấn đề dân số theo một cách khác. Nó không chỉ
tiến hành chuyên canh các sản phẩm nông nghiệp mà còn khai sinh ra nền
sản xuất hàng hóa để xuất khẩu và sau đó phát triển các cơ quan chính trị
để chia sẻ quyền lực chính trị một cách công bằng cho các tầng lớp mới nảy
sinh từ những cải cách kinh tế này.
Nói cách khác, chính quyền Athens đã ngăn chặn một cuộc cách mạng
xã hội bằng cách thực hiện thành công một cuộc cách mạng kinh tế và
chính trị. Khám phá ra giải pháp cho vấn đề khủng hoảng lương thực đang
diễn ra trên diện rộng ấy, người Athens đã tình cờ mở ra một con đường
mới cấp tiến cho toàn bộ xã hội Hy Lạp cổ. Đó chính là lý do vì sao
Pericles, khi nói về Athens giàu có của mình đã khẳng định rằng nó là “tấm
gương giáo dục cho toàn Hy Lạp”.
Với cách nhìn tổng thể đang được bàn đến ở đây, ta không chọn
Athens, Sparta, Corinth hay Chalcis, mà là toàn bộ xã hội Hy Lạp cổ làm
trọng tâm, để có thể đồng thời hiểu được ý nghĩa của lịch sử các cộng đồng
tồn tại trong thời kỳ từ 725-325 trước CN cũng như của sự chuyển tiếp từ
thời kỳ này sang thời kỳ tiếp theo. Những câu hỏi nêu ra ở đây sẽ chẳng có
lời giải đáp dễ dàng nào nếu chúng ta tìm kiếm đáp án qua việc nghiên cứu
cô lập lịch sử của người Chalcis, người Corinth, người Sparta hay người
Athens. Từ quan điểm này, chúng ta thấy có thể xem như lịch sử của người
Chalcis và người Corinth diễn biến theo một lôgic bình thường trong khi
người Sparta và người Athens đã không đi theo lối mòn đó mà bước sang
con đường khác. Không thể giải thích ngã rẽ này bắt đầu từ đâu, và các sử
gia cố gắng lý giải bằng cách gợi ý rằng người Sparta và Athens vốn đã
khác với những người Hy Lạp cổ khác nhờ sở hữu những phẩm chất bẩm
sinh đặc biệt tư buổi bình minh của lịch sử Hy Lạp cổ.
Điều này cũng tương đương với việc giải thích sự phát triển của người
Sparta và Athens bằng cách thừa nhận rằng chẳng có sự phát triển nào cả
và rằng hai cộng đồng người Hy Lạp cổ đó vốn vẫn đặc biệt từ đầu tới cuối
câu chuyện. Tuy nhiên, giả thuyết đó mâu thuẫn với thực tế lịch sử đã được
chứng minh. Hãy lấy ví dụ về thành phố Sparta, những cuộc khai quật do
