người Na Uy phải xuống thuyền và tỏa ra như những đợt sóng thủy triều
đến các bờ biển Âu châu hoặc Cận Đông với hiện tượng tương tự buộc
người du mục Ả Rập, Scyth, Thổ Nhĩ Kỳ hoặc Mông Cổ phải rời khỏi quỹ
đạo thường niên của mình và tràn lên những vùng đất đã có người định cư
ở Ai Cập, Iraq, Nga, Ấn Độ hoặc Trung Hoa, với mức độ bạo lực và bất
ngờ không kém.
Chúng ta thấy rằng, người du mục, cũng như người Polynesia và
người Eskimo, đáp trả lại thách thức tự nhiên bằng một kỳ tích, và trong
trường hợp này, khác với những trường hợp trước, động cơ lịch sử của họ
không còn phải phỏng đoán nữa. Chúng ta có quyền suy luận rằng người du
mục cũng bị kích thích bởi cùng thách thức mà đã kích thích các nền văn
minh Ai Cập cổ, Sumer và Minoan, và điều đó đã đưa các tổ tiên của Dinka
và Shilluk vào vùng xích đạo khô hạn. Chứng cứ rõ ràng nhất là chúng ta
đã xác định được nguồn gốc của người du mục từ kết quả những cuộc
nghiên cứu của đoàn thám hiểm Pumpelly ở ốc đảo Transcaspian thuộc
Anau.
Tại đây, chúng ta thấy thách thức của sự khô hạn, ngay từ đầu đã kích
thích một số cộng đồng nhất định từng mưu sinh bằng cách săn bắt, nay bổ
sung phương pháp kiếm sống của họ trong những điều kiện khó khăn hơn
bằng cách áp dụng một hình thức thô sơ của nông nghiệp. Các chứng cứ
cho thấy hình thái nông nghiệp này chắc chắn xuất hiện trước so với lối
sống du mục.
Nông nghiệp còn có một tác động khác - gián tiếp, nhưng không kém
phần quan trọng - lên lịch sử xã hội của những người thợ săn thảo nguyên
này; nó cho họ cơ hội tham gia vào một mối quan hệ mới đối với muông
thú hoang dã. Với nghệ thuật thuần hóa thú hoang, người thợ săn, vốn
không thể phát triển vượt quá một giới hạn vô cùng nhỏ hẹp do điều kiện tự
nhiên của nơi anh ta cư trú, đã cải thiện rất nhiều khả năng trở thành một
nhà nông. Chúng ta có thể hình dung ra người thợ săn thuần hóa những con
chó sói hoặc chó rừng mà anh ta vẫn phải tranh giành hoặc chia sẻ con mồi,
và bằng cách đó biến một con thú dữ thành một cộng sự tin cậy, song gần
