nguyên không còn cung cấp đủ cỏ cho đàn gia súc của người du mục nữa,
những người chăn nuôi gia súc này bèn rời khỏi quỹ đạo di trú thường niên
của họ và xâm lược các vùng đất trồng trọt xung quanh để tìm lương thực
cho đàn gia súc và cho chính họ. Trái lại, khi khí hậu ôn hòa trở lại, độ ẩm
tăng lên và có thể gieo trồng cây ăn trái và ngũ cốc trên đất thảo nguyên, thì
những người nông dân bắt đầu mở cuộc phản công tiến chiếm đồng cỏ của
người du mục. Phương pháp tấn công của hai bên rất khác nhau. Những
cuộc đột kích bằng kỵ binh của người du mục luôn diễn ra thần tốc và bất
ngờ. Còn những cuộc tấn công của người nông dân thiên về sự chắc chắn
của bộ binh. Cứ sau mỗi bước tiến, họ lại củng cố vị trí của mình với tay
cày tay cuốc, và đảm bảo sự thông thương bằng cách xây dựng đường xá
hoặc đường tàu hỏa. Ví dụ điển hình nhất về sự bùng nổ của người du mục
là những cuộc xâm lược của người Thổ và người Mông Cổ, diễn ra trong
thời kỳ khô hạn gần đây nhất. Một ví dụ ấn tượng về sự xâm lấn của người
nông dân là cuộc bành trướng về phía đông của nước Nga diễn ra sau đó.
Cả hai sự vận động đều bất thường, và mỗi trường hợp đều gây ra rất nhiều
khó khăn cho bên bị xâm lấn. Nhưng giống như nhau, chúng đều có nguồn
gốc từ một nguyên nhân tự nhiên mà con người không thể không chế.
Áp lực nặng nề của cư dân trồng trọt lên các nạn nhân của nó có lẽ về
lâu về dài tỏ ra khắc nghiệt hơn so với những cuộc đột kích hung bạo của
người du mục. Những cuộc tấn công của người Mông Cổ trải qua hai hoặc
ba thế hệ; nhưng cuộc trả thù bằng quá trình thuộc địa hóa của người Nga
kéo dài tới hơn 400 năm - đầu tiên là sau các đường biên giới Cossack,
nhằm bao vây và thu hẹp dần khu vực thảo nguyên từ phía bắc, sau đó là
dọc theo tuyến đường sắt Transcaspian, để bao bọc đường biên giới phía
nam của họ. Theo quan điểm của người du mục, đối với một thế lực nông
dân như nước Nga, những cỗ máy có bánh xe quay tròn và chạy xình xịch
kia có tầm quan trọng chẳng kém gì những máy móc giúp nền công nghiệp
Tây phương đúc thép nóng chảy thành những hình dạng mà họ muốn.
Trong vòng vây của nó, người du mục hoặc bị tiêu diệt hoặc bị đồng hóa,
và quá trình thẩm thấu không phải bao giờ cũng diễn ra trong hòa bình.
