quan trọng, nhờ đó mà chúng ta mới còn chuyện để bàn tiếp trong chương
này. Phản ứng mang nhãn hiệu Athens này đã được trình bày ở phần đầu
nghiên cứu của chúng ta và không cần thiết phải lặp lại ở đây.
Nhịp điệu phát triển nói trên đã được Walt Whitman cảm nhận qua
những dòng sau: “Rõ ràng, bản chất của mọi việc là từ bất kỳ một thành
quả nào, bất kể nó là gì chăng nữa, cũng sẽ kéo theo một cuộc đấu tranh dữ
dội hơn và thiết yếu hơn”, và trong một phát biểu bi quan hơn của người
cùng thời với ông là William Morris: “Tôi trăn trở rất nhiều về việc …
người ta chiến đấu và thất trận, rồi lý tưởng mà họ chiến đấu bất ngờ thay
đổi bất chấp sự thất bại của họ, và khi nó không còn đúng ý họ nữa thì
những người khác sẽ chiến đấu cho điều mà họ tin tưởng dưới một tên gọi
khác”.
Có vẻ như các nền văn minh phát triển thông qua một élan đưa chúng
từ một thách thức, trải qua phản ứng đáp trả tới một thách thức cao hơn, và
sự phát triển này mang cả những khía cạnh hướng ngoại lẫn hướng nội.
Trong thế giới vĩ mô, quá trình phát triển biểu hiện như một tiến trình làm
chủ môi trường bên ngoài; còn trong thế giới vi mô, nó là một tiến trình tự
khẳng định mình hoặc tự xác minh. Trong cả hai hình thức biểu hiện nói
trên chúng ta đều có một tiêu chuẩn hợp lý dành cho sự phát triển của bản
thân élan. Chúng ta hãy lần lượt phân tích từng hình thức biểu hiện theo
quan điểm vừa nêu.
Đầu tiên, hãy xem xét tiến trình chinh phục môi trường bên ngoài,
chúng ta sẽ thấy thuận tiện hơn nếu phân chia môi trường bên ngoài thành
môi trường con người, khái niệm dùng để chỉ những xã hội loài người khác
có liên hệ với xã hội đang xét, và môi trường tự nhiên cấu thành bởi những
yếu tố thiên nhiên phi nhân tính. Tiến trình chinh phục môi trường con
người thường biểu hiện dưới hình thức một sự bành trướng về địa lý của xã
hội đang xét, trong khi tiến trình chinh phục môi trường phi nhân tính
thường biểu hiện dưới hình thức sự phát triển kỹ thuật. Chúng ta hãy bắt
đầu với tiến trình thứ nhất, tức là sự bành trướng địa lý, và phân tích xem
