điều tiết đã tiềm tàng sẵn trong người và đôi mắt dần dần cho anh ta thấy
bản chất của thế giới thật. Sau đó anh ta bị bắt nhốt trở lại vào hang; và bây
giờ bóng tối lại làm anh ta lóa mắt và mất phương hướng y như ánh sáng
lúc nãy. Cũng như sự hối tiếc vì đã bước ra ánh sáng trước kia, giờ đây anh
ta cảm thấy hối tiếc vì lại phải trở vào bóng tối, và còn vì một lý do khác
nữa: khi quay trở lại với những người bạn cũ ở trong hang chưa từng được
nhìn thấy ánh sáng, nghĩa là anh ta phải đối mặt với nguy cơ của sự tiếp
đón thù địch.
“Chắc chắn sẽ có sự cười cợt về những gì anh ta đã chứng kiến,
và người ta sẽ nói với anh ta rằng, kết quả duy nhất của cuộc
phiêu lưu của anh là sự trở về với đôi mắt đã hỏng. Bài học rút ra
là: nỗ lực leo lên cao chỉ là một trò chơi ngu xuẩn; ‘và đối với
những kẻ lắm chuyện cứ muốn tự giải phóng mình và bước lên
một tầm cao mới, nếu có cơ hội bắt và giết hắn, chắc chắn là
chúng ta sẽ không khi nào bỏ lỡ’”.
Các độc giả của nhà thơ Robert Browning chắc còn nhớ câu chuyện
huyền thoại của ông kể về Lazarus. Ông tưởng tượng rằng Lazarus – người
đã trở về từ cõi âm phủ bốn ngày sau cái chết – hẳn phải trở về “hang đá”
của mình với tư thế của một người hoàn toàn khác so với trước khi chàng ra
đi. Và rồi ông mô tả trong một bức thư của Karshish – một nhà du hành
người Ả Rập – về chính chàng Lazarus làng Bethany đó, khi về già, bốn
mươi năm sau kinh nghiệm độc nhất vô nhị ấy. Theo Karshish, dân làng
Bethany chẳng thể làm được gì cho chàng Lazarus khốn khổ; chàng bị coi
là một thằng ngớ ngẩn vô hại trong làng. Nhưng Karshish đã được nghe câu
chuyện về Lazarus và không tin chắc lắm.
Chàng Lazarus của Browning đã thất bại trong việc làm cho sự “trở
về” của mình trở thành một chiến thắng. Chàng không trở thành một nhà
tiên tri cũng không trở thành một vị thánh tử đạo; tuy được sống an toàn
nhưng bị hắt hủi. Bản thân Plato cũng tô vẽ thử thách của sự trở về bằng
những màu sắc tối tăm đến nỗi, thật ngạc nhiên khi thấy ông áp đặt nó một
cách tàn nhẫn lên các nhà hiền triết được lựa chọn. Nhưng nếu điều then
