Nhưng tại sao hệ thống nước tưới của xã hội Ấn Độ cổ lại bị bỏ
hoang? Đó là do, những con đê bị phá vỡ và những kênh rạch dần hoang
phế trong quá trình tàn phá liên miên của chiến tranh. Những công trình
này bị phá hoại có chủ ý bởi những kẻ xâm lược xem đây là một con đường
tắt để đạt được mục đích quân sự của mình; và những con người sinh ra
trong chiến tranh chẳng còn tâm trí và nhiệt huyết để sửa chữa một thiệt hại
đã giáng xuống đầu họ quá nhiều lần và có vẻ như chắc chắn sẽ còn giáng
xuống nữa. Như vậy, sự thoái bộ của nhân tố kỹ thuật, trong trường hợp
này, một lần nữa chỉ là một mắt xích phụ và ít quan trọng trong xâu chuỗi
nguyên nhân và tác động xã hội.
Chương ảm đạm này của lịch sử văn minh Ấn Độ cổ ở Ceylon có hình
ảnh gần gũi với một giai đoạn trong lịch sử văn minh Hy Lạp. Chúng ta
cũng tìm thấy một số vùng lãnh thổ, nơi mà nền văn minh giờ đây đã tiêu
vong từng sống cuộc đời lỗi lạc của nó và bộc lộ nguồn năng lượng sống
mạnh mẽ nhất kể từ khi những đầm lầy đầy muỗi truyền bệnh sốt rét được
cải tạo. Đầm lầy Copaic, mới được một công ty Anh tháo nước cải tạo lại
vào năm 1887, sau khi đã đóng vai trò là một vùng “rừng thiêng nước độc”
trong ít nhất 2000 năm, đã từng là những cánh đồng nuôi sống các công
dân Orchomenos giàu có. Đầm lầy Pomptine, được cải tạo và tổ chức tái
định cư dưới chế độ Mussolini sau một thời gian dài tiêu điều, đã từng nuôi
dưỡng nhiều thành phố của người Volscian và các khu thuộc địa Latinh.
Thực ra có những dấu vết gợi ý rằng “sự đánh mất nhuệ khí” (như cách nói
của Giáo sư Gilbert Murray), tâm điểm của sự suy tàn của xã hội Hy Lạp
cổ là do bệnh sốt rét tấn công lên các vùng lãnh thổ quê hương của nó.
Nhưng có lý do để tin rằng, ở những khu vực này, cũng như ở Ceylon, bệnh
sốt rét hoành hành đã không bắt đầu trước khi nền văn minh đang ngự trị đi
qua thời kỳ đỉnh cao của nó. Một chuyên gia hiện đại
đã đưa ra kết luận
rằng, trong xã hội Hy Lạp, bệnh sốt rét không được địa phương hóa cho tới
sau chiến tranh Peloponnese; và ở Latium bệnh dịch đã không chiếm được
thế thượng phong cho tới sau chiến tranh Hannibal. Thật lố bịch nếu cho
rằng, người Hy Lạp thời hậu-Alexander và người La Mã thời Scipio và
