Caesar bị hạn chế bởi kỹ thuật kém hiệu quả nên không thể tiếp tục đương
đầu với những vấn đề tưới tiêu của các đầm lầy Copaic và Pomptin –
những vấn đề vốn đã được giải quyết gọn ghẽ bởi tổ tiên có kỹ thuật lạc
hậu hơn họ rất nhiều. Lời giải thích cho sự tương phản có thể được tìm thấy
không phải trên bình diện kỹ thuật mà là xã hội. Chiến tranh Hannibal và
những cuộc nội chiến liên miên của Đế chế La Mã trong hai thế kỷ tiếp
theo đã gây ra một tác động phân hóa sâu sắc đời sống xã hội của người Ý.
Nền văn minh và kinh tế nông nghiệp đầu tiên bị xói mòn, và cuối cùng bị
quét sạch bởi tác động dồn nén của một loạt nguyên nhân: đó là sự tàn phá
do Hannibal gây ra; sự động viên liên tục tầng lớp nông dân vào phục vụ
trong quân đội; cuộc cải cách ruộng đất thay thế các đồn điền quy mô nhỏ
của tiểu nông bằng các đồn điền quy mô lớn sử dụng sức lao động của nô
lệ; và một đợt di cư khổng lồ từ nông thôn tới các thành phố ký sinh. Sự kết
hợp những tệ nạn xã hội nói trên là quá đủ để giải thích sự rút lui của con
người và ưu thế của loài muỗi trong suốt bảy thế kỷ giữa thế hệ của
Hannibal và thế hệ của thánh Benedict ở nước Ý.
Giống như Hy Lạp, sự cộng gộp của các tệ nạn xã hội tương tự, từ sau
cuộc chiến tranh Peloponnese, đã bộc lộ hậu quả vào thời Polybius (206 –
128 trước CN) với một mức độ sụt giảm dân số nghiêm trọng hơn bất cứ
lần sụt giảm dân số nào diễn ra sau này ở Ý. Trong một phát biểu nổi tiếng,
Polybius đã mô tả sự hạn chế số lượng gia đình và cả số lượng các thành
viên trong đó – do sự sẩy thai hoặc hủ tục giết trẻ con – là nguyên nhân căn
bản của sự suy đồi về xã hội và chính trị của Hy Lạp ở thời của ông. Như
vậy, rõ ràng là không có một thất bại kỹ thuật nào có thể giải thích lý do vì
sao các vùng đồng ruộng Copaic và Pomptine bị bỏ mặc để tự biến mình từ
một vựa lúa thành một ổ muỗi.
Chúng ta sẽ đi tới những kết luận tương tự nếu chuyển từ kỹ thuật
khảo sát áp dụng trong thực tiễn sang những kỹ năng nghệ thuật: kiến trúc,
điêu khắc, hội họa, thư pháp và văn học. Chẳng hạn như vì sao phong cách
kiến trúc Hy Lạp cổ không được sử dụng từ thế kỷ thứ tư tới thứ bảy sau
CN? Vì sao người Thổ Ottoman từ bỏ bảng mẫu tự Ả Rập vào năm 1928?
