tiên cập cảng Archangel (một tín hiệu của Tây phương trước khi diễn ra
cuộc xâm lược Moscow của người Ba Lan), cả nền văn minh Viễn Đông ở
Nhật Bản lẫn nền văn minh Cơ Đốc Chính thống ở Nga đều đã bắt đầu rạn
nứt.
Trong lịch sử Nga, “thời kỳ loạn lạc” thật sự, theo nghĩa vẫn được sử
dụng từ đầu nghiên cứu này, không phải là thời kỳ vô chính phủ trong
những năm đầu thế kỷ 17 như nghĩa ban đầu do chính người Nga đặt ra. Đó
đơn thuần là một thời gian “nghỉ giải lao” giữa giai đoạn thứ nhất và giai
đoạn thứ hai của chính quyền trung ương Nga, tương ứng với thời kỳ vô
chính phủ trong thế kỷ thứ ba ở thế giới Hy Lạp cổ giữa thời kỳ Antonines
và giai đoạn cai trị của Diocletian. Giai đoạn này trong lịch sử nước Nga
tương ứng với giai đoạn giữa chiến tranh Peloponnese và Đế chế Augustan
trong lịch sử Hy Lạp cổ, và như vậy, đại diện cho thời kỳ rối ren, theo cách
hiểu của chúng ta, là giai đoạn tai ương kéo theo sự thành lập chính quyền
trung ương Nga thông qua hợp nhất hai chế độ Muscovy và Novgorod vào
năm 1478. Tương tự, thời kỳ loạn lạc trong lịch sử Nhật Bản chính là hai
giai đoạn phong kiến Kamakura và Ashikaga kéo theo giai đoạn hợp nhất
và bình định được thực hiện bởi Nobunaga, Hideyoshi và Ieyasu; và
khoảng thời gian gộp chung cả hai giai đoạn này, theo những thời điểm quy
ước là từ năm 1184 tới 1597.
Nếu đây thực sự là thời kỳ loạn lạc của Nga và Nhật Bản, thì trong cả
hai trường hợp, chúng ta đều phải tiến hành nghiên cứu xem, họ bị thúc đẩy
bởi một hành động tự sát hay do hoạt động của một địch thủ từ bên ngoài.
Trong trường hợp nước Nga, cách lý giải phổ biến rằng sự suy tàn diễn ra
đồng thời với thời kỳ Trung cổ của phương Tây là do cuộc tấn công của
người du mục Mông Cổ đến từ thảo nguyên Á–Âu. Nhưng chúng ta đã
khảo sát và phủ nhận trong các trường hợp khác – chẳng hạn như trường
hợp nhánh lớn hơn của xã hội Cơ Đốc Chính thống – ý kiến cho rằng người
du mục thảo nguyên Á–Âu đóng vai trò thủ phạm trong nhiều mảnh ghép
của lịch sử mà họ có tham gia. Chẳng lẽ khả năng tương tự, nghĩa là xã hội
Cơ Đốc Chính thống đã tự tiến đến cột mốc suy tàn do hành động của chính
