thống. Chúng ta có thể tiên đoán tác hại của việc này qua những thành tựu
nổi bật của các nền văn minh anh em không theo đạo Cơ Đốc Chính thống
ở phương Tây. Trong lịch sử đạo Cơ Đốc Chính thống, chúng ta chẳng thấy
gì tương ứng với chế độ Giáo hoàng, loại trừ sự lớn mạnh của các trường
đại học và thành phố độc lập có chủ quyền tự trị.
Tác động riêng là chính quyền đế quốc không chịu công nhận sự tồn
tại của các nhà nước “man rợ” độc lập trong khu vực mà họ đã mở rộng
khai hóa. Sự không công nhận về mặt chính trị đã dẫn đến chiến tranh giữa
người La Mã và người Bungaria vào thế kỷ 10. Đế quốc La Mã phương
Đông tuy thắng trận nhưng bị thiệt hại không gì bù đắp được; và như đã đề
cập trong mục khác, những cuộc chiến tranh này gây ra sự sụp đổ của xã
hội Cơ Đốc Chính thống.
Vua, quốc hội, và chế độ quan liêu
Nhà nước thuộc kiểu này hay kiểu kia không phải là thể chế chính trị
duy nhất được tôn sùng. Niềm vinh dự tương tự cũng dành cho vị vua thần
thánh, cho quốc hội với quyền lực tối cao, hay cho tầng lớp nắm giữ vận
mệnh của đất nước.
Xã hội Ai Cập cổ đại là một ví dụ điển hình về sự tôn sùng đặc quyền
chính trị hiện thân qua con người. Sự đòi hỏi phong thần của các vị vua Ai
Cập là dấu hiệu “khước từ” để đòi hỏi một sứ mệnh cao cả hơn, nó không
đáp lại thách thức thứ hai trong lịch sử Ai Cập, và khiến nền văn minh Ai
Cập sớm sụp đổ. Gánh nặng của sự áp đặt sùng bái vua chúa lên đời sống
người Ai Cập được được minh chứng ở các kim tự tháp, mà đã được xây
dựng bằng mồ hôi nước mắt của bao người dân, những người thợ kỳ diệu
và bất tử. Tiền tài, trí tuệ, và công sức lẽ ra dành cho việc chế ngự tự nhiên
vốn đã vô cùng khắc nghiệt vì lợi ích của toàn xã hội, cuối cùng lại phung
phí sự tôn sùng này.
Sai lầm của sự sùng bái đặc quyền chính trị thể hiện qua con người
còn có một ví dụ khác. Nếu xem xét trường hợp tương tự trong lịch sử
phương Tây cận đại, chúng ta dễ dàng nhận thấy một phiên bản tầm thường
qua một thiên tử trong hoàng tộc Pháp, vua Louis XIV. Cung điện của vị
