sách này [Musaeus và Orpheus]; và chúng thuyết phục cả các nhà
cầm quyền, cũng như thường dân rằng họ có thể thoát khỏi và gột
sạch mọi tội lỗi bằng những phương tiện cúng tế và trò mặc cả
của trẻ con. Chúng còn già mồm khoác lác rằng các ‘nghi lễ’ này
(như cách mà chúng gọi) công hiệu với cả những người đã khuất
không thua gì người sống. Các ‘nghi lễ’ sẽ giải thoát chúng ta
khỏi những đọa đày ở thế giới bên kia, trong khi số phận thê thảm
sẽ chờ đợi chúng ta nếu ngay lúc này và ngay ở đây chúng ta xao
lãng chuyện cúng tế”.
Ấn tượng đầu tiên của một cảm giác tội lỗi tự nhiên thoáng qua trong
tâm hồn của tầng lớp thiểu số thống trị Hy Lạp cổ có vẻ như không nhiều
hứa hẹn. Tuy vậy, vào bốn thế kỷ sau, chúng ta thấy một cảm giác tội lỗi tự
nhiên của người Hy Lạp đã được gột sạch trong những ngọn lửa chịu đựng;
và gần như chắc chắn phải có một nốt Cơ Đốc giáo trong hợp âm của tầng
lớp thiểu số thống trị thời Augustan có thể nghe được qua thơ ca Virgil.
Đoạn thơ nổi tiếng cuối bài Georgic số một là một lời cầu nguyện mong
thoát khỏi sự tra tấn của cảm giác cuốn trôi, và nó mang hình thức xưng tội.
Ngoài ra, mặc dù tội lỗi mà nhà thơ cầu xin Thiên đàng giải thoát trên danh
nghĩa là “tội tổ tông” thừa kế từ truyền thuyết thành Troa của tổ tiên, song
thực ra, đoạn thơ tập trung sức mạnh để thôi thúc người đọc nhận thức rõ
đây là một phép ẩn dụ và tội lỗi thật sự mà người La Mã đang xin chuộc
vào thời của Virgil là tội lỗi do chính họ gây ra trong suốt hai thế kỷ dài
chinh chiến từ khi họ bị cuốn vào chiến tranh Hannibal.
Trong vòng một thế kỷ sau khi bài thơ của Virgil được viết, tinh thần
đã thổi luồng sinh khí cho bài thơ đã trở nên áp đảo trong một tầng lớp của
xã hội Hy Lạp cổ vốn chưa thể lọt vào tầm ảnh hưởng của Cơ Đốc giáo.
Khi nhìn lại quá khứ, chúng ta thấy rõ là những thế hệ của Seneca,
Plutarch, Epictetus và Marcus Aurelius chưa chuẩn bị tâm hồn của họ một
cách phù hợp để đón nhận một tia sáng đến từ một nguồn gốc thấp kém mà
tầng lớp trí thức của xã hội Hy Lạp cổ chưa bao giờ tranh luận về việc có
thể có điều gì tốt lành phát sinh ra từ đó hay không. Việc thiếu sự chuẩn bị
