khỏi các hải cảng Trung Quốc. Tiếng Anh còn là phương tiện giao tiếp của
người Hoa có học xuất thân từ các vùng nói các loại thổ ngữ khác nhau; và
sự tầm thường hóa, trên môi người nước ngoài, của ngôn ngữ Tuscan cổ và
ngôn ngữ Attica cổ tìm thấy hình ảnh tương ứng của mình trong tiếng Anh
của người Ấn Độ và tiếng Anh “bồi” của người Hoa.
Ở Phi châu, chúng ta có thể lần theo quá trình phát triển của một ngôn
ngữ chung tiếng Ả Rập theo con đường đi của nó về hướng tây từ bờ biển
phía tây Ấn Độ Dương tới vùng Hồ, và về hướng nam từ rìa phía nam sa
mạc Sahara đến Sudan, theo chân những đoàn người chăn nuôi gia súc,
buôn bán nô lệ, và lái buôn Ả Rập. Và ngày nay chúng ta vẫn còn có thể
nghiên cứu những hệ quả về mặt ngôn ngữ của vận động này trong đời
sống; vì mặc dù tác động vật chất của những kẻ xâm lăng người Ả Rập bị
chặn đứng do sự can thiệp từ châu Âu, song tác động của ngôn ngữ Ả Rập
lên các loại thổ ngữ bản xứ lại nhận được động lực mới từ việc “mở cửa”
châu Phi, về sau đã vuột khỏi tay của người Ả Rập. Dưới áp lực của một
chế độ Tây phương, tiếng Ả Rập lại được hưởng những điều kiện phát triển
thuận lợi hơn bao giờ hết. Có lẽ sự ưu đãi lớn nhất mà các chính quyền thực
dân châu Âu đã dành riêng cho tiếng Ả Rập – nhằm cung cấp một công cụ
cai trị cho chính họ – là chính thức khuyến khích đưa tiếng Ả Rập vào các
loại ngôn ngữ pha tạp khác nơi mà hạt giống Ả Rập có thể mọc lên một
cách mạnh mẽ. Chính đế quốc Pháp ở vùng thượng sông Niger, đế quốc
Anh ở vùng hạ sông Niger, đế quốc Anh và Đức ở Zanzibar trong khu vực
nội địa Đông Phi đã lần lượt làm giàu cho các ngôn ngữ Fulani, Hausa, và
Swahili; tất cả các ngôn ngữ này đều là những ngôn ngữ pha trộn – với nền
tảng Phi châu và pha thêm tiếng Ả Rập – nhằm tận dụng chữ viết trong
bảng mẫu tự Ả Rập.
(d) Chủ nghĩa pha tạp tôn giáo
Trong lĩnh vực tôn giáo, chủ nghĩa pha tạp (chỉ hiện tượng pha trộn
các nghi lễ, nghi thức cúng bái, và đức tin) là biểu hiện bề ngoài của cảm
giác lẫn lộn bên trong phát sinh từ quá trình chia rẽ trong tâm hồn diễn ra
trong thời kỳ tan rã của xã hội. Có thể coi hiện tượng này là dấu hiệu của sự
