tan rã xã hội một cách khá đảm bảo, do những ví dụ hiển nhiên về chủ
nghĩa pha tạp tôn giáo trong lịch sử của các nền văn minh ở giai đoạn phát
triển thực ra đều phi thực tế. Ví dụ, khi chúng ta thấy những câu chuyện
thần thoại địa phương của vô số thành phố độc lập được kết hợp và hòa
quyện với nhau thành một hệ thống liên Hy Lạp duy nhất nhờ công của
Hesiod và các thi sĩ hoài cổ khác, là chúng ta đang chứng kiến một trò lừa
phỉnh đơn thuần với các danh hiệu và không đi đôi với bất kỳ sự hòa hợp
nghi lễ, nghi thức, hoặc cảm xúc tôn giáo nào khác. Tương tự, khi chúng ta
thấy thần Ma Latin được đồng nhất với các vị thần trên đỉnh Opympus –
thần Jupiter với thần Zeus, hay nữ thần Juno với nữ thần Hera – là chúng ta
đang theo dõi quá trình thay thế tôn giáo linh vật nguyên thủy Latinh bằng
các vị thần theo thuyết nhân hình của Hy Lạp.
Còn có một hình thức đồng nhất hóa danh hiệu thánh thần khác cũng
là bằng chứng cho cảm giác lẫn lộn, nhưng không phải là hiện tượng tôn
giáo đích thực mà chỉ đơn thuần là thủ đoạn chính trị núp dưới mặt nạ tôn
giáo. Hiện tượng đồng nhất hóa nói trên được thực hiện giữa danh hiệu của
các vị thần địa phương khác nhau trong giai đoạn một xã hội đang tan rã
thống nhất một cách miễn cưỡng trên bình diện chính trị do những cuộc
chiến tranh chinh phạt giữa các chính quyền quốc gia khác nhau mà lúc
trước xã hội đang xét đã kết nạp trong giai đoạn phát triển. Ví dụ, trong
những chương cuối của lịch sử xã hội Sumer, thần Enlil (Bel) chúa tể xứ
Nippur đã được kết hợp với thần Marduk xứ Babylon, và khi đến lượt vị
thần Marduk-Bel của Babylon thay tên đổi họ thành Kharbe, động cơ của
việc này đơn thuần chỉ là chính trị. Lần thay đổi tên họ đầu tiên ghi nhận sự
phục hồi của chính quyền trung ương Sumer nhờ triều đại Babylon, còn lần
thay đổi thứ hai ghi nhận sự kiện các thủ lĩnh chiến tranh người Kassite
chinh phục chính quyền trung ương đó.
Các vị thần địa phương được đồng nhất hóa trong một xã hội đang tan
rã như một hệ quả của sự thống nhất các chính quyền địa phương khác
nhau hay sự thuyên chuyển quyền lực chính trị trong một đế chế thống nhất
từ nhóm thủ lĩnh này sang nhóm thủ lĩnh khác, thường có khuynh hướng có
