phản ứng chống lại sự lệ thuộc của tôn giáo vào chính trị, vốn là tội lỗi của
tổ tiên chúng ta trong các thế kỷ 16 và 17.
Nếu quan sát dưới cái nhìn khái quát nhiều biến thể còn tồn tại của Cơ
Đốc giáo Tây phương trong tình trạng hiện nay và so sánh về sức sống của
chúng, chúng ta sẽ thấy rằng sức sống này tỉ lệ nghịch với mức độ chịu
kiểm soát thế tục của từng giáo phái. Rõ ràng Thiên Chúa giáo là phân
nhánh Cơ Đốc Tây phương bộc lộ những dấu hiệu sung sức nhất trong đời
sống hiện nay; và Giáo hội Thiên Chúa giáo – bất chấp những hành động
của nhà cầm quyền, ở bất kỳ quốc gia và vào bất kỳ thời điểm nào, nhằm
áp đặt sự kiểm soát thế tục lên đời sống của Giáo hội bên trong lãnh địa của
họ – chưa bao giờ đánh mất lợi thế vô giá của sự thống nhất dưới bày tay
lãnh đạo của một nhà chức trách tôn giáo tối cao duy nhất. Kế tiếp Giáo hội
Thiên Chúa giáo trong danh sách sắp xếp theo thứ tự sức sống, chúng ta có
thể kể đến những “giáo phái tự do” theo tín ngưỡng Tin Lành đã tự tách
mình thoát khỏi vòng kiềm tỏa của các chính quyền thế tục. Và chắc chắn
chúng ta có thể sắp các Giáo hội Tin Lành “chính thức” vẫn còn đang bị cột
chặt vào cơ thể chính trị của một chính quyền địa phương hiện đại nào đó ở
cuối danh sách. Cuối cùng, nếu chúng ta đánh liều phác họa những màu sắc
phân biệt về sức sống giữa tư tưởng và thực tiễn tôn giáo trong mạng lưới
phân nhánh lan tỏa quá rộng và tìm kiếm một giáo hội chính thức làm Giáo
hội Anh quốc, chắc chắn chúng ta sẽ không ngần ngại trao danh hiệu sức
sống vượt trội cho biến thể Thiên Chúa giáo Anh quốc, bắt đầu năm 1874
đã được thiết kế để làm bẽ mặt “đa số đeo mặt nạ”, và đối xử với luật pháp
thế tục bằng thái độ khinh thường tương tự.
Tinh thần của phép so sánh thú vị nêu trên có vẻ khá đơn giản. Sự đa
dạng về cơ đồ của các phân nhánh khác nhau của Cơ Đốc giáo Tây phương
hiện đại dường như đã bổ sung đầy đủ chứng cứ xác nhận phát biểu của
chúng ta rằng nếu tôn giáo yêu cầu, hoặc phục tùng, sự bảo trợ của thế lực
thế tục cầm quyền, thì về lâu dài, tôn giáo sẽ phải gánh chịu mất mát hơn
gấp nhiều lần so với lợi lộc mà nó hy vọng thu được. Tuy nhiên, có một
ngoại lệ đáng chú ý đối với quy luật rõ ràng này cần phải được phân tích
