Ví dụ điển hình của việc sáng tạo có tính toán một tôn giáo mới nhằm
phục vụ cho một mục đích chính trị là việc phát minh ra hình ảnh và nghi lễ
thờ cúng thần Serapis của Ptolemy Soter, người sáng lập chính quyền thừa
kế theo kiểu Hy Lạp cổ của Đế chế Achaemenid ở Ai Cập. Mục tiêu của
ông là bắc một chiếc cầu bằng phương tiện một tôn giáo chung nhằm kết
nối hai bờ vực thẳm ngăn cách giữa các thần dân Hy Lạp và Ai Cập của
mình, và ông sử dụng cả một đội ngũ chuyên gia để thực hiện kế hoạch của
mình. Thứ “giả tôn giáo” mới này thu hút được khá nhiều tín đồ từ cả hai
cộng đồng, nhưng nó thất bại trong việc bắc chiếc cầu nối giữa họ. Mỗi
cộng đồng có một cách thức riêng trong việc thờ phượng thần Serapis,
giống như trong mọi hoạt động khác của họ. Vực sâu ngăn cách về mặt tinh
thần giữa hai cộng đồng trong Đế chế Ptolemy cuối cùng cũng được san lấp
nhờ một tôn giáo khác hình thành một cách tự phát từ trong lòng tầng lớp
bị trị ở vùng lãnh thổ Coele-Syria thuộc Đế chế Ptolemy cũ, một thế hệ sau
khi cái bóng cuối cùng của thế lực Ptolemy biến mất.
Hơn 1000 năm trước khi Ptolemy Soter lên ngôi, một bậc thống trị
khác của Ai Cập, Pharaoh Ikhnaton đã tự đặt cho mình nhiệm vụ thay thế
tôn giáo bách thần Ai Cập Chính thống bằng một tôn giáo đơn thần chỉ thờ
phụng một Thượng Đế tối cao và chân chính duy nhất, hiện thân trước đôi
mắt phàm tục của con người qua hình ảnh Aton, hay hình mặt trời, và, theo
những gì được biết cho tới nay, nỗ lực của ông không bị thôi thúc bởi một
mưu đồ xảo quyệt, như của Ptolemy Soter, cũng không phải do chứng
hoang tưởng tự đại mà chúng ta đã từng chứng kiến là động lực chi phối al-
Hākim và Elagabalus. Có vẻ như ông được truyền cảm hứng từ một tín
ngưỡng tôn giáo cao quý, giống như nhận thức triết học của Açoka, tự diễn
dịch mình thành những công trình Phúc âm. Động cơ tôn giáo đã truyền
cảm hứng cho Ikhnaton chỉ có một và bất vụ lợi. Chúng ta có thể nói rằng
ông xứng đáng được hưởng thành công, thế nhưng kết cục vẫn là sự thất
bại hoàn toàn; và thất bại này phải được quy cho thực tế là kế hoạch của
ông là nỗ lực của một bậc thống trị muốn áp đặt một “tôn giáo mới lạ” từ
