chung sớm hơn khoảng hai trăm năm so với những mốc tương ứng của xã
hội Hy Lạp cổ.
Trong lịch sử nền văn minh Sumer chúng ta cũng thu được kiến thức
tương tự; vì trong thời kỳ rối ren của xã hội này có một “phách” tập hợp và
giải tán có thể được nhận thấy rất rõ rệt, trong khi vòng đời của chính
quyền trung ương xã hội Sumer cũng được đánh dấu bởi một phách giải tán
và tập hợp mạnh mẽ bất thường. Nếu chúng ta quy ước cột mốc bắt đầu
thời kỳ rối ren cũng là thời điểm bắt đầu sự nghiệp của nhà quân sự
Lugalzaggisi xứ Erech (khoảng 2677-2653 trước CN) và quy định nó kết
thúc vào thời điểm chính quyền trung ương Sumer được Ur-Engur xứ Ur
thành lập (khoảng 2298-2281 trước CN), thì ít nhất ta có thể tìm thấy một
biểu hiện của vận động tập hợp trung gian qua sự tiến bộ đáng kể trong
nghệ thuật thị giác đạt được vào thời vua Naramsin (khoảng 2572-2517
trước CN). Thời gian sống của chính quyền trung ương Sumer kéo dài từ lễ
đăng cơ của Ur-Engur tới cái chết của Hammurabi (khoảng 1905 trước
CN), nhưng giai đoạn hòa bình này, nếu khảo sát kỹ chỉ là một lớp vỏ mỏng
manh che đậy sự hỗn loạn khủng khiếp của chế độ phong kiến. Một thế kỷ
sau ngày Ur-Engur lên ngôi, “đế chế bốn mùa” của ông đã tan vỡ thành
từng mảnh nhỏ, và những mảnh vụn này được duy trì trong hai trăm năm
cho tới khi Hammurabi ra tay trùng tu và tái tạo chính quyền trung ương
này trước giai đoạn tan rã cuối cùng của nó.
Khuôn mẫu quen thuộc nói trên một lần nữa xuất hiện trong lịch sử
phân rã của nhánh chính xã hội Cơ Đốc Chính thống. Chúng ta đã từng
đồng nhất thời điểm suy sụp của nền văn minh này với sự bùng nổ của cuộc
đại chiến La Mã-Bulgary từ 977-1019 sau CN, và sự tái lập lần cuối cùng
một chính quyền trung ương có thể được gán cho thời điểm cuộc chinh phạt
Macedonia của Đế chế Ottoman vào năm 1371-2 sau CN. Giữa hai cột mốc
thời gian của thời kỳ rối ren này, chúng ta có thể phát hiện một vận động
tập hợp do Hoàng đế Alexius Comnenus (1081-1118 sau CN) của Đế chế
La Mã phương Đông lãnh đạo, tồn tại trong khoảng một thế kỷ. Chính
quyền trung ương Ottoman sau đó đã sụp đổ dưới cú sốc thất bại trong cuộc
