số 650 mẫu, mặc dù kém rất xa số cần thiết để áp dụng phương pháp hư
cấu, song thích hợp để các nhà nghiên cứu khởi đầu bằng việc lập công
thức các quy luật. Trái lại, nghiên cứu về một hiện tượng chỉ có một hai
chục mẫu thì không thể áp dụng phương pháp nào khác hơn là liệt kê thực
tế; và như chúng ta đã thấy, đây chính là trường hợp mà ta phải sử dụng
phương pháp lịch sử.
Lúc đầu, dường như là một nghịch lý khi quả quyết rằng, các nhà
nghiên cứu có trong tay một số lượng dữ liệu rất nhỏ khi khảo sát các nền
văn minh, trong khi các nhà sử học hiện đại của chúng ta phàn nàn rằng họ
bị chìm ngập trong nguồn vô tận các dữ liệu. Nhưng thực tế là các sự vật,
hiện tượng ở cấp bậc cao nhất - “môi trường nghiên cứu “ - các đơn vị so
sánh được của lịch sử - có số lượng quá ít để áp dụng phương pháp khoa
học, giải thích và công thức hóa các quy luật. Dù vậy, trong hoàn cảnh này,
chúng ta đành chấp nhận những khó khăn thử thách đó và kết quả của
những nỗ lực ấy sẽ được thể hiện trong phần còn lại của cuốn sách này.
