Cuối cùng thì những người ngủ vùi kia cũng không thể nằm mãi được;
vì họ vốn không được sinh ra trên sườn núi này, và chẳng có sức lực của
một ai ngoại trừ chính họ có thể kéo họ lên khoảng bằng phẳng trên bề mặt
của vách đá bên dưới. Mặt khác, các bạn của họ lúc bấy giờ cũng chỉ mới
vừa rời khỏi sườn núi này và bắt đầu leo lên vách núi phía trên; vì không
nhìn thấy được sườn núi phía trên, nên chúng ta không thể biết cuộc đua
tiếp theo sẽ lên cao đến đâu hoặc gian khổ đến mức nào. Chúng ta chỉ biết
rằng họ không thể dừng lại nghỉ trước khi tới sườn núi kế tiếp, dù cho nó
nằm ở đâu. Vì thế, cho dù có thể đánh giá sức mạnh và kỹ thuật cũng như ý
chí của từng vận động viên tại thời điểm hiện tại, chúng ta vẫn không thể
quả quyết rằng liệu có ai trong số họ leo lên được tới sườn núi bên trên, vốn
là mục tiêu nỗ lực trước mắt của họ hay không. Tuy nhiên, một điều chắc
chắn là, một số người trong bọn họ sẽ không bao giờ lên được tới đó. Và
chúng ta có thể thấy điều này, cứ mỗi vận động viên đang hăng hái leo lên
thì có hai người (đại diện cho những nền văn minh đã suy tàn) rơi ngược
trở xuống sườn núi và bỏ cuộc.
Chúng ta đã thất bại trong việc phát hiện đối tượng trực tiếp cho cuộc
tìm kiếm của mình, đó là điểm khác biệt lâu dài và cơ bản giữa xã hội
nguyên thủy và nền văn minh, nhưng tình cờ chúng ta lại thấy một chút ánh
sáng le lói ở cuối đường hầm, có thể giúp ích cho mục tiêu quan trọng nhất
của cuộc điều tra hiện nay: Đó là quá trình hình thành tự nhiên các nền văn
minh. Khởi đầu với việc theo dõi quá trình từ xã hội nguyên thủy sang nền
văn minh, chúng ta đã phát hiện ra rằng điểm cốt lõi của quá trình này là sự
chuyển hóa từ trạng thái thụ động sang trạng thái hoạt động tích cực. Công
thức nói trên cũng được áp dụng cho quá trình hình thành các nền văn minh
thông qua sự ly khai của giai cấp bị trị trong nước khỏi tầng lớp thống trị
của nền văn minh tồn tại trước đó vốn đã đánh mất khả năng lãnh đạo.
Những tầng lớp thống trị như vậy theo định nghĩa là thụ động; vì khi ta nói
rằng lực lượng sáng tạo của một nền văn minh đang phát triển đã thoái hóa
hoặc bị bào mòn thành tầng lớp thống trị của một nền văn minh đang suy
tàn chẳng qua chỉ là một cách khác để nói rằng xã hội đó đã từ trạng thái
