như khu vực rộng lớn xung quanh, nhưng nó sở hữu một báu vật hiếm có,
đó là sông Nile - nguồn cung cấp nước và phù sa ổn định. Con sông vĩ đại
chảy vượt ra ngoài giới hạn của thảo nguyên, trong một khu vực có lượng
mưa phong phú. Những người sáng lập nền văn minh Ai Cập cổ đã sử dụng
báu vật này để tạo ra một hình thái xã hội trái ngược hoàn toàn với lối sống
du mục. Vậy thì phải chăng, môi trường đặc biệt được con sông Nile ở Ai
Cập cung cấp là điểm quan trọng trong quá trình hình thành nền văn minh
Ai Cập cổ? Để chứng minh luận điểm này, chúng ta phải chứng tỏ rằng
trong mọi khu vực khác có hình thái môi trường tương tự như lưu vực sông
Nile đều có một nền văn minh tương tự được hình thành một cách độc lập.
Lý thuyết này đứng vững khi ta khảo sát một khu vực lân cận đáp ứng
được những điều kiện đòi hỏi, đó là vùng thung lũng hạ lưu sông Euphrates
và sông Tigris. Tại đây chúng ta tìm thấy những điều kiện tự nhiên và cả
một xã hội tương tự xã hội Sumer. Nhưng lý thuyết này sụp đổ với một khu
vực giống như thế nhưng nhỏ hơn nhiều là thung lũng sông Jordan, vốn
chưa bao giờ là mái nhà của một nền văn minh nào. Cũng tương tự như vậy
ở thung lũng Indus - nếu giả thuyết cho rằng nền văn hóa Indus đã được
đem tới đây theo chân những người thực dân Sumer là đúng. Thung lũng hạ
sông Ganges có thể bị loại khỏi cuộc kiểm nghiệm do quá ẩm ướt và có khí
hậu nhiệt đới, còn các thung lũng hạ sông Dương Tử và hạ sông
Mississippi có khí hậu quá ẩm và quá ôn hòa, nhưng người giỏi ngụy biện
nhất cũng không thể phủ nhận rằng những điều kiện môi trường được cung
cấp ở Ai Cập và Mesopotamia cũng được cung cấp bởi những thung lũng ở
sông Rio Grande và sông Colorado ở Hoa Kỳ. Dưới bàn tay thực dân châu
Âu thời cận đại, vốn được trang bị những tiến bộ khoa học kỹ thuật mang
theo từ bên kia bờ Đại Tây Dương, những dòng sông châu Mỹ này đã trình
diễn những phép màu mà sông Nile và sông Euphrates đã từng thể hiện
trước các công trình sư người Ai Cập và Sumer cổ. Nhưng những ma thuật
này đã không bao giờ được sông Colorado và Rio Grande dạy cho những
con người đã học được nó ở nơi khác.
