- Không, thưa cha, con hiểu rõ nỗi hiểm nghèo mà con sẽ phải trải qua.
Nhưng nó không làm cho con kinh sợ. Nếu con có bỏ mình, cái chết sẽ
quang vinh, nếu con thành công, con sẽ giúp cho đất nước một việc hệ trọng.
Sêhêrazát vào hầu hoàng đế, chỉ xin mỗi một đặc ân: cho phép em gái nhỏ
của nàng được ngủ với chị “một đêm cuối cùng”. Vua đồng ý. Tảng sáng
hôm sau, một giờ trước khi mặt trời mọc, cô em gái nhỏ được dặn trước, liền
gọi chị và khẩn khoản xin kể cho nghe “một trong những câu chuyện hay
hay mà chị rất thành thạo”.
Tên vua độc ác, lúc xác thịt đã thỏa thuê, cũng muốn nghe một câu chuyện
hay hay chờ trời sáng, để ra lệnh thi hành luật lệ dã man của hắn.
Nàng Sêhêrazát bắt đầu kể…
Trời sáng rồi mà chuyện hay còn dang dở. Nhà vua nửa cần đi thiết triều,
nửa muốn nghe nốt, liền cho hoãn lệnh xử tử người con gái đến ngày hôm
sau.
Một đêm nữa, rồi lại một đêm nữa… chuyện vẫn dở dang vào đoạn hay
nhất, vừa lúc trời sáng và án tử hình lại phải hoãn.
Cứ thế một nghìn lẻ một đêm trôi qua.
Cứ thế, truyện này nối tiếp truyện kia, truyện sau lồng vào truyện trước.
Truyện này chưa hết truyện khác đã bắt đầu dường như vô tận. Trước mắt
chúng ta, hiện lên không biết bao nhiêu là nhân vật: từ hoàng đế, tể tướng,
hoàng tử, vương tôn, nhà hiền triết, bậc tu hành, quan coi ngục, viên hoạn nô
cho đến tên cướp biển, lão chủ nô, mụ mối, đứa du thủ du thực, lão lái buôn,
bác phó cạo, anh thợ may, người vác thuê, nhà hàng thịt, cô hầu gái, chú tiều
phu… Và phúc thần và phù thủy và ma quỷ và tiên nương… Khi là cảnh
cung đình rực rỡ đèn hoa, lộng lẫy ngọc ngà châu báu, khi là cảnh dạt tàu
cướp miếng ăn của ma mà sống. Lúc chuyện xảy ra trong thế giới thần tiên,
lúc ở nơi đầu đường xó chợ. Về tôn giáo, có những người theo đạo Hồi, có
những người theo đạo Thiên Chúa, đạo Do Thái, lại có những người thờ thần
Lửa… Về không gian, các chuyện xảy ra ở những nơi ngày nay được ghi
trên bản đồ là Ấn Độ và Sơri Lanca, Liên Xô và Trung Quốc, Gióocđani và
Iran và trước hết là Tây Á và Bắc Phi với Ai Cập, Irắc, Xyri. Tóm lại, khung
cảnh rất rộng lớn, chủ để thật đa dạng, tình tiết hết sức bất ngờ, ngôn ngữ vô
cùng phong phú, nhân vật rất thực và cũng rất hư. Quả khó có cách nào diễn
tả cho gãy gọn nếu ta không trở lại mượn hình tượng Gorki đã dùng:
“Những sợi tơ muôn màu cùa nó lan khắp bốn phương, phủ lên trái đất
một tấm thảm từ ngữ đẹp lạ lùng.”
Câu chuyện – hay đúng hơn là bộ sưu tập, là kho tàng những câu chuyện –
mở đầu bằng những tình tiết gây ấn tượng không lấy gì làm tốt đẹp đối với
