cả anh lẫn tôi không ai nghĩ tới, có thể xảy ra. Tôi nói lại một lần nữa: Xin
chớ có vội mừng, xin đừng quá thiên về chuyện Hatxan được hạnh phúc hơn
là chịu điều bất hạnh. Xin nói thật với anh điều tôi đang nghĩ và từ trước tới
này vẫn nghĩ, dù nó làm anh không hài lòng, là tôi linh cảm anh không đạt
được kết quả. Rồi đây tôi sẽ thành công hơn anh trong việc chứng minh một
người nghèo khó trở nên giàu sang bằng con đường khác hơn là nhờ tiền bạc.
Cuối cùng một hôm, Xắt đang ở chơi nhà Xătđi, sau một hồi tranh cãi,
Xătđi nói:
- Thôi quá đủ rồi, tôi muốn làm sáng tỏ ngay trong ngày hôm nay. Đã đến
giờ đi dạo mát, chúng ta chớ để mất thời gian, hãy đến xem, giữa hai chúng
ta ai là người thắng cuộc.
Hai người bạn cùng đi, và tôi nhìn thấy họ từ xa.
Tôi rất xúc động, lúc đầu muốn bỏ công việc, chạy đi nấp một chỗ để cho
họ khỏi nhìn thấy. Tôi vờ chăm chú làm việc, như thể không nhìn thấy họ, và
chỉ ngẩng đầu lên khi họ đã tới bên và cất lời chào. Không thể nào tránh
không đáp lễ, nhưng tôi cúi đầu nhìn xuống ngay, và kể cho họ nghe chi tiết
điều không may xảy đến cho mình. Chính vì vậy mà hôm nay họ thấy tôi vẫn
nghèo khổ như khi họ gặp lần đầu. Kể xong, tôi nói thêm:
- Các ngài có thể cho rằng, đáng ra tôi phải giấu tiền vào nơi khác chứ
không để trong cái hũ sẽ bị đưa ra đổi cho người ta mang đi nơi khác ngay
trong ngày hôm ấy. Nhưng bao năm nay cái hũ vẫn nằm ở xó ấy, vẫn được
dùng vào việc đó, và mỗi lần đầy cám, vợ tôi bán đi, thì cái hũ vẫn nằm
nguyên tại chỗ ấy. Làm sao tôi đoán được, đúng vào ngày hôm đó có người
bán đá kỳ đi qua, vợ tôi không có tiền, và sinh ra chuyện đổi chác như vậy?
Các ngài cũng có thể nói tại sao tôi không báo trước cho vợ tôi biết. Nhưng
tôi chẳng bao giờ tin là những người khôn ngoan như hai ngài lại khuyên tôi
nên làm như vậy. Còn hỏi tại sao không cất vào nơi khác, thì tôi đã bảo,
không thấy trong nhà có nơi nào chắc chắn hơn nơi đó. Thưa ngài, – tôi nói
với Xătđi – Thượng đế không muốn cho tôi giàu lên nhờ lòng hào hiệp của
ngài. Tại sao ư? Đó là điều ta không được phép tìm hiểu. Thượng đế muốn
tôi nghèo, chứ không được giàu. Tuy nhiên, tôi vẫn biết ơn ngài sâu sắc, vẫn
cảm ơn ngài như thể tôi đã giàu lên thật, như ngài mong muốn.
Tôi dứt lời, Xătđi nói:
- Hatxan à, cho dù tôi tin những lời vừa nói là đúng sự thật, chứ không
phải là để che giấu tính ham chơi bời trác táng, hoặc không biết cách dành
dụm của anh, thì tôi vẫn không thể cứ làm thử mãi cái việc nó sẽ làm cho tôi
đến sạt nghiệp mất. Tôi không tiếc bốn trăm đồng vàng đã bỏ ra để mong
giúp anh thoát khỏi cảnh bần hàn, tôi làm như vậy vì Thượng đế, chứ không
mong được anh đền ơn, hoặc để mình có niềm vui được làm việc tốt. Nếu có
