thấy, bên phải cũng như bên trái, có năm hay sáu công trình bị bỏ hoang, tất
cả đều cùng một kiểu nhưng tuổi đời khác nhau, và tình trạng mục nát tăng
dần. Đó là những căn nhà ông Watkins đã lần lượt xây, ở rồi bỏ hoang,
cùng với sự giàu lên về của cải của ông ta, nói cách khác chúng thể hiện
các nấc thang thăng tiến.
Căn nhà ở xa nhất chỉ được dựng đơn giản từ các mảng cỏ, và chỉ đáng
được xem như túp lều. Căn tiếp theo làm từ đất sét - căn thứ ba làm từ đất
và ván ghép - căn thứ tư làm từ đất sét lợp kẽm. Ta có thể thấy ông Watkins
đã thăng tiến thế nào nhờ các vận may trong công việc của ông.
Những ngôi nhà ấy, bị hư hỏng ít nhiều, được xây dựng trên một gò đất gần
hợp lưu sông Vaal và sông Modder, hai nhánh chính của dòng orange ở
vùng nam Phi này. Ở các khu phụ cận, trong tầm nhìn xa nhất có thể, ta chỉ
nhìn thấy, về phía Tây nam và mạn Bắc, đồng bằng buồn hiu và trơ trọi. Le
Veld - theo người xứ này bảo - được hình thành từ nền đất đỏ nhạt, khô cằn,
bụi bặm, hiếm hoi lắm mới thấy rải rác đó đây một nhành cỏ thưa và một
vài bụi cây gai. Sự vắng bóng hoàn toàn của cây xanh là đặc điểm nhận
diện xứ sở u buồn này. Từ đó, vì nơi này không hề có than đá, giao thông
đường biển lại chậm chạp và khó khăn, nên ta không lạ gì chuyện thiếu
chất đốt, và dân ở đây, để phục vụ cho các sinh hoạt gia đình, buộc phải đốt
phân gia súc.
Trong khung cảnh đơn điệu ấy, với dáng vẻ gần như thê lương, hai nhánh
sông trải dài thật phẳng lặng, ít bị kẹp giữa hai bờ dốc đứng, ta gần như
không hiểu sao hai sông kia không chảy ngang qua đồng bằng.
Chỉ về đằng Đông, chân trời như bị khứa hình răng cưa bởi hai rặng núi xa
xa, rặng Platberg và Paardeberg, đứng ở chân núi, nếu nhìn tinh có thể thấy
khói, bụi, những chấm trắng li ti vốn là những túp lều hay lán trại, và quanh
đấy, cơ man những sinh vật sống.
Chính ở đằng kia, là xứ Veld ấy, tập trung các mỏ kim cương đang khai
thác, mỏ Du Toit’s Pan, mỏ New-Rush, và Vandergaart-Kopje, có lẽ là mỏ
