Ngài ký một hiệp ước với ông ta, nghĩa là với nước Anh, vì khi hiệp ước
ký, Cromwell là nước Anh.
— Ngài Cromwell chết rồi.
— Ngài tưởng thế?
— Đúng, vì người con Richard thay thế ông ta và cũng đã từ chức rồi.
— Điểm này đúng. Richard nối nghiệp Cromwell đã chết và nước Anh
nối tiếp sau khi Richard từ vị. Hiệp ước thuộc về tài sản thừa kế dù là ở
trong tay ngài Richard hay trong tay nước Anh đi nữa cũng vậy. Hiệp ước
vẫn còn có giá trị mãi mãi. Tại sao ngài lại lẩn tránh vấn đề? Có gì thay đổi
đâu? Điều chúng ta không muốn mười năm trước, bây giờ Charles II lại đòi
hỏi. Nhưng đây là trường hợp đã được dự tính. Ngài là đồng minh của nước
Anh chứ không phải của Charles II. Ở quan điểm dòng họ, đúng là bất
lương khi ký một hiệp ước với người chặt đầu dượng của ngài, lập liên
minh với một nghị viện mà bây giờ ở bên kia người ta gọi là nghị viện
xương cụt.
Tôi đồng ý là bất lương, nhưng về mặt chính trị thì không vụng về, sai
lầm vì nhờ hiệp ước ấy mà tôi đã giúp Hoàng thượng, lúc bấy giờ còn nhỏ
tuổi, tránh phải đương đầu với một cuộc chiến với bên ngoài, trong khi bên
trong ngài còn phải mệt với cuộc nổi loạn Fronde, ngài còn nhớ cuộc loạn
đó chớ (ông vua trẻ cúi đầu xuống). Và vì thế tôi mới chứng minh cho
Hoàng thượng thấy rằng bây giờ thay đổi đường lối mà không báo cho bạn
đồng minh biết thì vừa bất lương vừa sai lầm một cách ấu trĩ. Chiến tranh
sẽ xảy ra mà lỗi ở ta, chúng ta đáng cho người ta đánh lắm, chúng ta gây
chiến mà lại sợ chiến tranh, bởi vì cho phép năm trăm người đánh, hai trăm
người, năm mươi người, mười người đi nữa thì cũng vẫn là gây chiến. Một
người Pháp là cả đất nước, một bộ đồng phục là cả quân đội. Thưa ngài, giả
dụ rằng, ngài đánh nhau với Hà Lan, chuyện trước sau gì cũng đến đó hay
đánh nhau với Tây Ban Nha nếu hôn ước không thành (Mazarin nhìn lâu
vào nhà vua) - có cả hàng ngàn lý do để hôn ước không thành - thế thì ngài
có chịu cho nước Anh gởi đến Hà Lan hay Tây Ban Nha một trung đoàn,
một đại đội hay chỉ một tiểu đội những nhà quý tộc không? Ngài có thấy họ
thành thật chịu ép mình trong khuôn khổ hiệp ước không?
