có ai che chở trên đường đời trong khi tôi đã che chở cho biết bao nhiêu
người rồi. Thưa ngài, khi người ta nói với tôi “sẽ” tôi muốn trả lời: Ngay
tức khắc. Bây giờ tôi chỉ xin nghỉ ngơi. Thưa ngài có thể nhận lời rất dễ
dàng, không tổn hao gì hết.
— Thưa ông, ta tưởng không phải nghe được những lời như thế, nhất là
từ miệng một người luôn luôn sống gần các bậc quyền quý. Ông quên rằng
ông đang nói chuyện với vua, với một nhà quý tộc có lẽ cũng thuộc dòng
họ đáng giá như ông, khi ta nói “sẽ”, tức là có thật đấy.
— Thưa ngài, tôi không dám nghi ngờ gì hết. Và đây là điềm kết của cái
sự thực kinh khiếp mà tôi tỏ bày: Khi tôi thấy trên bàn này có chiếc gậy
thống chế, lưỡi gươm nguyên soái, chiếc vương miện xứ Ba Lan thì xin thề
với ngài, thay vì tôi “sẽ”, thì tôi cả quyết ngay tức khắc. Ồ, xin lỗi ngài, tôi
là thần dân của ông Henri IV của ngài. Tôi không thường hay nói nhưng
nói gì thì phải nói cho hết.
Louis nghiêm nghị hỏi:
— Hình như trong tương lai, triều đình của ta đối với ông không có vẻ
hứa hẹn gì lắm phải không?
Viên sĩ quan kiêu hãnh kêu lên:
— Khắp nơi, khắp chốn, người người đều quên nhau. Ông chủ quên
người giúp việc và do đó người giúp việc phải quên ông chủ. Thưa ngài, tôi
phải sống trong một thời đại khốn khổ. Tôi thấy thanh niên đầy chán nản và
sợ hãi, tôi thấy họ rụt rè, trần trụi trong lúc đáng lẽ họ phải giàu có và có
quyền uy. Ví dụ mới rồi đây tôi mở cửa cho ông vua nước Pháp đón ông
vua nước Anh. Tôi, kém cỏi như thế này, mà suýt cứu được ông vua cha,
nếu Chúa không chống lại tôi. Nếu Chúa không nâng đỡ cho Cromwell. Tôi
nói gì nhỉ, tôi mở cánh cửa này, nghĩa là mở cửa lâu đài của một người anh
em đón một người anh em và cái tôi thấy, thưa ngài, thật là đau lòng. Tôi
thấy viên tể tướng của ông vua này đuổi kẻ lưu đày ra và làm nhục đấng
chúa tể của ông ta bằng cách để cho một ông vua khác, bằng vai với ông
vua ta, phải lâm vào cảnh bần cùng. Rồi tôi thấy ông hoàng trẻ, đẹp, dũng
cảm đầy lòng nhân đạo và cương quyết của tôi run lên trước một lão già
cười nhạo ông sau bức màn the, nằm trên giường tiêu phí bao nhiêu là vàng
