IX. TÔI TRỐN SANG TÀU, GẶP CỤ NGUYỄN-
THUẬT VÀ LƯU-VĨNH-PHÚC Ở QUẢNG-
CHÂU
Nay tôi vâng mạng của đảng sai khiến, xuất-dương là lần đầu hết.
Tôi đi đây, vốn lấy tư-cách là đại-biểu của đảng cách-mạng một
nước mà đi, cũng tức là đại-biểu cho toàn-quốc dân một nước mà đi.
Nếu như tôi là người tài cao trí giỏi, học rộng biết nhiều về mặt
ngôn-ngữ, văn-tự, chính-trị, học-thuật ngoại-quốc cũng thông-thuộc nằm
lòng, như kẻ nhớ biết mỗi món đồ quý trong nhà họ kia thế thì mình có
mang cái hổ vong-quốc mặc dầu, nhưng được điều không thẹn mình là
giống người giỏi-dang trên đời. Được vậy, chẳng phải đủ làm vẻ-vang cho
dân ta nước ta ở xứ ngoài sao !
Tiếc thay ! người thứ nhất được đi ra ngoài cùng thế-giới hội-diện,
lại là người ngu dốt quê mùa như tôi ; tài đã không có tài, học cũng không
nhằm học. Trừ ra ba câu chữ Hán, chứa đầy bụng cũng như là không. Tấm-
thân đã là con người mất nước tính-mạng vốn không đủ gì trọng khinh,
nhưng tài học cũng không đủ gì phẩm lượng, thật mình làm trụy-lạc mất cả
giá-trị quốc-dân mình tới đâu mà nói cho xiết. Như vậy thì trời đất mênh-
mông có chỗ nào dung được mình ? Đêm khuya nhìn bóng hổ thầm, đến
đỗi lệ tuôn như máu. Tới nay tôi nhớ lại việc cũ, chỉ xin quốc-dân ta lượng
xét cho tôi là may !
Nghĩ xem mình đã sinh nhằm non sông còn ấu trĩ, nòi giống còn u-
mê, chưa được mở mang, cho nên vừa ở trong bọc mẹ lọt ra, không ai chỉ
vẽ dìu dắt để mở trí cho mình, lại gặp phải cái cảnh giam hãm xiềng khóa
đêm ngày, người ta chỉ sợ mắt mình được thấy, tai mình được nghe, như thế
bảo sao mình không ngu-muội cho được !
