X. GẶP LƯƠNG-KHẢI-SIÊU VÀ KHUYỂN-
DƯỠNG-NGHỊ
Lúc tôi đến tỉnh-thành Quảng-đông, chính là lúc Sầm-xuân Huyên
đang làm tổng-đốc Lưỡng-Quảng.
Tôi gửi cho Sầm một bức thư, nói rõ tình-hình tỉnh Quảng và nước
Nam ở giáp-ranh nhau như thể là môi với răng ; hễ môi hở thì răng phải
lạnh. Lại nhắc đến tình nghĩa hai nước lâu đời kẻ chúa người phiên thân-
thiết với nhau ; nay tôi cầu xin họ Sầm giúp cho nước Nam bất cứ về mặt
nào cũng được.
Nhưng tôi gửi thư mấy ngày, chẳng thấy họ Sầm trả lời gì hết. Chắc
lão sợ người Âu-tây như cọp, ấy là thói quen của đám quan-lại nhà Thanh,
mình không lạ gì.
Trở về Hương-cảng, đợi kỳ tàu qua Nhật. Song vì hồi này cuộc hòa
giữa Nga với Nhật bàn-định chưa xong, thành ra ở Hương-cảng không có
tàu Nhật, tôi phải đáp tàu Chiêu-thương đi lên Thượng-hải.
Lúc ấy đã sau ngày rằm tháng ba.
Tới Thượng-hải, mới thấy cuộc lữ-hành của mình có lắm nông-nổi
khó-khăn đẻ ra lần hồi. Việc khó-khăn thứ nhất, là ngôn-ngữ. Cả tiếng Anh
lẫn tiếng Tàu, tôi chưa từng học tập bao giờ.
Cũng may cho mình giao-tiếp đều là người Tàu. Nếu biết chữ Tàu
thì có thể dùng ngọn bút thay thế cho tấc lưỡi. Nhưng cũng bất-tiện đáo-để.
Than ôi ! Sinh ra giữa thời-đại là thế-kỷ 19, 20 này, ai không có
học-thuật giỏi-dang thì không thế nào cùng thế-giới tranh-cạnh sống còn
cho được. Ngôn-ngữ văn-tự chính là kẻ dẫn đường đi tới học-thuật. Người
ngu dốt quê mùa như tôi, mà khỏi bị đào-thải, là may-mắn biết bao.
