XI. RƯỚC KỲ-NGOẠI-HẦU XUẤT-DƯƠNG
Ban đầu tôi xuất-dương chỉ cố chú-ý vào vấn-đề quân-giới.
Trong khoảng mấy tháng cơm hàng ngủ trọ ở Đông-kinh, tôi được
nhân-dịp biết rõ câu chuyện Nhật Nga đánh nhau và thấy được cái hiện-
trạng của nước Nhật về chính-trị, giáo-dục, ngoại-giao, thực-nghiệp.
Thấy người ta rồi, mình hết sức hổ thầm cho mình lúc trước kia chỉ
ngồi co-ro trong nước, hèn nào chẳng kiến-văn, mù-mờ, tư-tưởng bế-tắc,
không biết gì cả. Hết thảy anh em đồng-chí với tôi cũng đều như tôi cả ; tôi
nghĩ lấy làm tiếc sao không dời được tất cả bà con mình qua ở Anh-hoa tam
đảo (tức là Nhật-bản) để cho khối óc và tầm con mắt thay đổi mới lạ hẳn đi
!
Sau khi quyết-định rước Hội-chủ xuất-dương, tôi tính phải về nước
một chuyến mới được.
Thượng tuần tháng 7 năm Ất-tị tôi với ông Đặng-tử-Kính đáp tàu ở
Hoành-tân về nước.
Tôi qua Nhật-bản chuyến nầy, đối với việc đảng sai khiến phó-thác,
mà tôi bỏ dở-dang nửa đường như vậy, thật không khỏi tự lấy làm hổ-thẹn.
Nhưng có hai việc, có thể gỡ tội cho mình.
Một là mưu phò được Hội-chủ xuất-dương, thì càng thêm vững lòng
khuynh-hướng của anh em trong nước, mà lại khỏi lo có sự gì nguy-hiểm
xẩy tới.
Hai là đem những sự tai nghe mắt thấy mới lạ, cùng là việc mình
mưu-toan, để bộc-bạch với anh em đồng-bào, chắc hẳn có phần bổ-ích cho
cuộc cải-lương tấn-phát mai sau.
