lập một khi cần thiết. Hai cực tính cách trái ngược nhau trong một con
người được đưa lên đỉnh điểm khi nhà văn để cho người chồng biết mình bị
lừa và trở thành nạn nhân của sự ghen tuông đối với người vợ đã chết. Sự
ghen tuông ghê gớm đó lại đổ lên đầu một nhân vật yếu đuối, hiền lành,
chính vì vậy Trusotski đã trở thành một nhân vật bi hài.
Trên cơ sở “liên văn bản” với những tác phẩm ra đời trước đó, với Người
chồng vĩnh cửu Dostoevski đã thể hiện một tài năng vượt bực trong nghệ
thuật xây dựng tâm lí tính cách nhân vật. Ở tác phẩm của ông có sự hòa
trộn giữa bi kịch và hài kịch, giữa cái thấp hèn và cái cao cả trong ý nghĩ và
hành động của Trusotski (người chồng bị cắm sừng), chỉ ra biện chứng
phức tạp giữa kẻ bạo hành và những nạn nhân của hắn gắn với đề tài “dưới
hầm”.
Sự ghen tuông thái quá đã khiến con người nhu nhược, hiền lành
Trusotski (tiếng Nga có nghĩa là kẻ hèn nhát), một “người chồng vĩnh cửu”
(kiểu gọi chế giễu của Veltraninov)
biến thành người báo thù. Mà sự báo
thù mới kinh khiếp làm sao! Nó diễn ra ngay từ đầu, khi độc giả còn đang
mải theo dõi quá trình diễn biến tâm lí căng thẳng của Veltraninov bị một
gã đàn ông trung niên “đeo băng tang” đeo bám gần cả tháng trời và cùng
với nhân vật cố tưởng tượng xem đó là “thằng chó nào vậy”. Sau khi nhận
ra nhau là người quen 10 năm về trước, Trusotski “tra tấn” kẻ thù của mình
bằng nhiều thủ đoạn khác nhau, khi thì tỏ ra đã biết hết “mọi chuyện”, lúc
thì úp mở về quan hệ cha con ruột thịt giữa Veltraninov với bé Liza đứa con
gái mà ngần ấy năm hắn vẫn tưởng là “món quà vô giá Chúa ban tặng cho
mình!” Tệ hại hơn, người cha hờ từng vô cùng yêu quý đứa con gái, sau khi
biết chuyện, đã hành hạ nó không thương tiếc trước mắt cha đẻ của nó và
cái chết của đứa trẻ đáng thương là giọt nước tràn li về sự “tán tận lương
tâm” của kẻ báo thù, biến kẻ thù của mình - người đàn ông trịch thượng,
vượt trội về mọi mặt so với mình, thành nạn nhân thảm hại về phương diện
tinh thần. Chưa dừng ở đó, lòng ghen tuông cộng với cái chết của Liza,
cùng với việc bị đám trẻ làm nhục khi tới nhà viên quan chức Zakhlebnikov
hỏi cô bé 16 tuổi làm vợ, khiến Trusotski, vừa mới hết lòng tận tuỵ chăm
