Thầy tôi xưa người tầm vóc trung bình, bé nhỏ thì đúng hơn; ông nội
tôi bị trong làng gọi là Lão-lùn. Trong tổ tiên tôi không có ai là khổng lồ.
- Nền Quốc ước bất tử…
- Một đám tín đồ Gia-tô ngược chiều!
- Anh đừng báng bổ!
- Thì tại sao vậy! Thế tôi không có quyền ném quả cầu vào cái bàn
chơi ky của các vị thánh của ông hay sao? Tôi cứ tưởng ông chủ trương tự
do tư tưởng, và ngôn luận, và báng bổ - nếu tôi ngứa miệng. Nếu tôi không
xin tha, liệu các ông có lấy sắt nung đỏ dụi lưỡi tôi, hay có bắt tôi chịu cái
nhục hình uống nước bằng dụng cụ nhỏ bé kia không?… Ồ! không! lẽ nào!
Pây-ra trả lời bằng một nụ cười chua chát, và kéo chụp xuống tai cái
mũ trùm như người ta thường đội để trèo núi Trắng, mà ông ta thì là người
ở núi A-văng-tin. Quê ông ở đấy. Con người mang chậu, ống thụt, và mũ
trùm ấy, chính là một G-rắc-kơ
đấy!
Người đồ đệ của Pie Lơ-ru bằng lòng như thế đấy!
Có một chuyện truyền tụng về ông ta.
Găng-ta-gren hồi trước là hội viên Hội Xiêc-quy-lux, tại một xó xỉnh
của nước Pháp. Vì sự thịnh vượng chung, mỗi hội viên phải đóng góp một
xuất phân bón – bất kể thế nào! Chủ nghĩa nhân đạo làm Căng-ta-gren mắc
họa, ông muốn tỏ ra tích cực liền uống nước lá, nó mới làm người ông nóng
rực lên, và ông phải trở về Pa-ri chữa chạy. Một đôi khi ông ta nói, vẻ buồn
rầu:
- Ví bằng có ai rút ở đó ra bài học!
Đâu như ông ta có viết thư cho Huy-gô, nhân chương nói về Căm-
bron, trong cuốn Những người khốn khổ. Huy-gô đã trả lời:
“Người anh em ạ. Lý tưởng có hai mặt: Lý tưởng tinh thần, lý tưởng
vật chất; bay bổng của tâm hồn lên đỉnh cao, rơi rớt của phân xuống vực
thẳm; tiếng chim líu lô ở trên, tiếng bụng sôi ọc ạch ở dưới – đâu đâu cũng
