dọa những kẻ mới đến bằng ánh mắt và bằng cử chỉ và, ngay hôm đầu,
người ta đã dựng rào lũy giữa đôi bên. Đã xẩy ra những cuộc đụng đầu ghê
gớm dưới cùng một cái mũ trùm nhà tù, mặc dù trong những ngày lễ chung,
đám ma hoặc lễ kỷ niệm, tất cả đều đeo ở khuyết áo cái màu đỏ thắm bất
tử.
Mối thù tồn tại, quyết liệt giữa các đảng phái, mượn đủ mọi cớ để nổ
ra. Nhân một mảnh vườn con rào hở, một cành dâu vượt qua đường sỏi
ranh giới, một gốc hoa kim liên vươn dài giữa hai buồng giam, người ta hắt
vào mặt nhau tất cả mọi nỗi gian khổ và lỗi lầm của Cách mạng!
Tôi đã biết được rất nhiều điều trong cái quán cơm của một tay kỳ cựu
ở Đu-lenx, nơi giạt đến tất cả những mảnh chuyện về cuộc khởi nghĩa của
tôi vào những buổi tối ngày lĩnh lương hoặc những buổi sáng ngày thất
nghiệp. Mỗi người tới đó cung khai, làm chung những điều họ trông thấy
vào những giờ phút bi đát.
Người ăn nói giỏi trong đám ấy là một chàng mắt màu thép xám, long
lanh và sắc sảo, gò má như thoa son, vầng trán quá rộng như vầng trán của
mấy gã múa rối cho cạo đi để tôn nó lên, tóc dài và rủ xuống thành mớ
quăn lại như tóc của bọn nhào lộn, hoặc chiếc vòng hoa giấy của Làng thơ.
Người ta không bao giờ đoán được rằng chính một người thợ mộc cũ
đã bị kết án chung thân vì với chiếc khăn che bụng, anh đã hoàn thành
chiếc bục đá to dựng ở góc Chợ đen.
Lúc này, nghề mộc không ăn thua, anh quay ra làm nghề chào hàng và
đặt hàng, và, theo anh nói, anh cũng chỉ tạm đủ sống. Chiếc áo rơ-đanh-gốt
màu lơ của anh sạch sẽ; tuy nhiên anh vẫn giữ lại chiếc cát-két thợ.
- Việc đó không làm phí phạm cái mũ những lúc tôi không tới khách
hàng, anh nói. Vả lại, các bạn ạ, tôi vẫn là một người thợ: thợ chạy chứ
không phải thợ tại chỗ, có vậy thôi.
- Còn Ruôn, bây giờ hắn ra sao? Lâu nay cậu có gặp hắn không?
- Không, có chuyện gì vậy?
- Này, bảo thật, cậu không biết đấy, người ta bảo nó làm mật thám.
