C
ó nhiều quan niệm về tiểu thuyết. Có ý kiến cho rằng, tiểu thuyết là
mật sử của một dân tộc; lại có người nói tiểu thuyết là tổng hợp cao nhất của
tinh thần nhân loại; riêng Marcel Proust lại quan niệm tiểu thuyết là công cụ
để tìm về với thời gian quá khứ… Và chính ông đã đích xác dùng công cụ
này để “đi tìm thời gian đã mất”, đồng thời đã “vật hóa” thời gian trong đại
dương từ ngữ, “vật hóa” thời gian trong những dòng miêu tả vô cùng diễm lệ
về cuộc sống trong thời kỳ quá vãng. Tôi cũng đã từng ngông cuồng buông
nhiều lời định nghĩa về tiểu thuyết. Năm 1984, tôi từng nói tiểu thuyết là sự
ghi chép những tưởng tượng điên cuồng của nhà tiểu thuyết; năm 1985, tôi
từng nói tiểu thuyết là sự kết hợp giữa mộng cảnh và thực cảnh; năm 1986,
tôi từng nói tiểu thuyết là khúc ai điếu buồn bã cho một thời thanh xuân đã bị
chôn vùi; năm 1987, tôi từng nói tiểu thuyết là vật chứa những tâm tình của
nhân loại; năm 1988, tôi từng nói tiểu thuyết là hùng tâm truy tầm sự mất
phương hướng về tinh thần của nhân loại; năm 1989, tôi từng nói tiểu thuyết
là một lát cắt có tính sinh lý về đời sống tinh thần của nhà văn; năm 1990, tôi
từng nói tiểu thuyết là một vầng lửa cuộn tới cuộn lui, là một dòng nước chảy
tới chảy lui, là một cánh chim huy hoàng bay tới bay lui… Rối rắm lại càng
rối rắm, có bao nhiêu nhà tiểu thuyết thì cũng có bấy nhiêu cách định nghĩa
về tiểu thuyết. Những định nghĩa này luôn luôn bao hàm những sắc thái tình
cảm khác nhau, đều có tính mơ hồ, do vậy mà cũng có tính đại khái theo lối
hình nhi thượng, khó có thể nhận diện một cách thấu đáo và không nhất thiết
phải nhận thức một cách thấu đáo. Những nhà tiểu thuyết thuộc đẳng cấp cao
thường thích trêu chọc độc giả, đặc biệt thích chọc ghẹo những nhà phê bình
thích đem cái giản đơn biến thành phức tạp. Khi những nhà phê bình đang
cau mày nhăn nhó trước một từ ngữ cổ quái hoặc một chi tiết không thể lý
giải, nhà tiểu thuyết đang đứng sau lưng anh ta mà cười thầm. Faulkner đang
cười thầm, Marquez cũng đang cười thầm.
