được hay là cái mà bây giờ chúng ta gọi là "thời gian sâu", thông qua đó,
nguồn gốc của sự sống bắt đầu đa dạng hóa thành vô số hình thái sự sống
tự nhiên và cuối cùng trở thành những cơ quan phức tạp và "hoàn thiện"
như là mắt người chẳng hạn. Trong giai đoạn thế kỷ 19 mà nhà thờ có vai
trò khá lớn, môn "thần học tự nhiên" truyền thống, được thiết lập trong
công trình tác phẩm cùng tên của William Paley (1802) và kế đó được trân
trọng nhắc đến trong rất nhiều Bridgewater Treatises quyền năng, những
cấu trúc bộ phận như kiểu của mẩt người được giải thích bởi khái niệm
quyền lực tuyệt đối của Chúa trời: chúng là sản phẩm của Đức Chúa.
Nhưng trong tác phẩm Những nguyên lý của Địa chất gồm ba phần của
Charles Lyell với lý thuyết "đồng nhất" hay tiệm tiến luận về quá trình đột
biến địa chất dường như tiêu diệt sự tồn tại của trái đất trong kinh thánh
6.000 năm, thay thế nó bằng một giai đoạn "hoàn toàn không thể hiểu
được" cần thiết cho sự tiến hóa của những thể vô cùng phức tạp. Tuy vậy,
Darwin cho rằng sẽ là chưa đủ nếu chi đọc các tác phẩm của Lyell và các
chuyên luận khác về sự hình thành của đá nhằm để nhận thực đúng đắn sự
mênh mông rộng lớn của giai đoạn tiến hóa sâu thẳm: "Hằng năm, một
người phải tự mình tìm hiểu nghiên cứu vô số địa tầng chồng lên nhau, và
quan sát biển bào mòn những tàng đá nhiều tuổi, tạo nên những tầng trầm
tích mới, trước khi anh ta có thể hi vọng hiểu được mọi thứ theo dòng thời
gian, những tượng đài kỷ niệm xung quanh chúng ta".
Quá trình lựa chọn cũng được chứng thực nhờ vào việc suy xét xem liệu
thế giới tự nhiên sẽ trông như thế nào nếu không có quá trình sàng lọc này.
Điều cốt yếu ở đây là số lượng loài có thể tồn tại ít hơn so với số loài sinh
ra: nguyên tắc "tăng theo cấp số nhân", nếu tất cả các cá thể và rất nhiều
trứng và giống của chúng có thể tồn tại và sinh sản không được kiểm soát,
trái đất này sẽ sớm bị bao phủ - "tràn ngập" bởi "dòng dõi con cháu của
một đôi duy nhất", thậm chí là loài voi cái to lớn chậm chạp, mà theo sự
tính toán của Darwin đẻ 3 cặp trong vòng đời 60 năm của chúng, sẽ tạo ra
số lượng 15 triệu con vào cuối thể kỷ 15 trong quá trình tồn tại của chúng.
Để cho hệ thống tự nhiên có thể phát triển tồn tại được, "quá trình tranh đấu