tính tương đồng, mà là tính liên can trong không gian, là tính tương cận, ít
nhất là tính tương cận đã nói, là hồi ức về hiện trạng của nó. Nhưng do cả
tính tương đồng lẫn tính tương cận là cặp nguyên lí căn bản của các quá
trình liên tưởng, sự thống trị của liên tưởng đã thực sự tỏ ra là một giải
minh cho sự điên cuồng của các qui ước phù thuỷ. Người ta thấy Tylor đã
chứng minh một cách đúng đắn đặc trưng đã dẫn trên của phép phù thuỷ:
mistaking an ideal connection for a real one, hoặc như Frazer đã diễn đạt
hầu như bằng những lời tương tự: men mistook the order of their ideas for
the order of nature, and hence imagined that the control which they have, or
seem to have, over their thoughts, permitted them to exercise a
corresponding conol over things.
Sẽ trước hết nảy sinh một tác động xa lạ là sự giải thích sáng tỏ về
phép phù thuỷ có thể được một số tác giả nào đó vứt bỏ một cách vô căn
cứ. Trong một ý tưởng gần gũi hơn thì người ta đưa ra một trở ngại là
thuyết liên tưởng về phép phù thuỷ đã ngẫu nhiên mà giải minh được
những con đường mà phép phù thuỷ đã đi, nhưng đó vẫn không phải là hệ
thống thực chất của nó, tức là không phải sự hiểu lầm khiến cho nó đem
các qui luật tâm lí học đặt vào vị trí một cách hiển nhiên hơn. Nó ở đây rõ
ràng đòi hỏi một xung lực, nhưng trong khi sự tìm tòi xung lực đó lại đưa
các nhà phê bình học thuyết Frazer đến những sai lầm, thì lại dễ dàng đưa
ra lời giải thích thoả đáng về phép phù thuỷ, một khi người ta chỉ muốn đưa
thuyết liên tưởng đi xa hơn và sâu hơn nữa.
Trước hết chúng ta quan sát trường hợp đơn giản hơn và có ý nghĩa
hơn của phép phù thuỷ mô phỏng. Theo Frazer thì nó có thể được tiến hành
riêng biệt, trong khi phép phù thuỷ lây truyền về nguyên tắc chỉ là tạo tiền
đề cho nó mà thôi. Dễ dàng nhận ra động lực xô đẩy tới tiến hành phép phù
thuỷ. Đó chính là nguyện vọng của con người. Chúng ta buộc phải đương
nhiên chấp nhận rằng người nguyên thuỷ có một niềm tin thật lớn lao vào
quyền năng của các ý nguyện của mình. Từ trong căn bản không thể nào
khác hơn là chỉ diễn ra tất cả những gì mà con người làm ra bằng con
